Η προετοιμασία του Αγώνα. Οι γυναίκες και η Φιλική εταιρεία
Η θέση της γυναίκας εκείνη την εποχή δεν της επέτρεπε να ασχολείται με τα κοινά. Η θέση της ήταν στο σπίτι και η απασχόλησή της ήταν αποκλειστικά η ανατροφή των παιδιών της. Αυτό δεν ίσχυε μόνο για τις απλές και κατά κανόνα αγράμματες γυναίκες του λαού. Ίσχυε ακόμη και για τις μορφωμένες γυναίκες των πλούσιων εμπόρων που δραστηριοποιούνταν εκτός της κατεχόμενης Ελλάδας. Όσο και για τις γυναίκες των αξιωματούχων Ελλήνων που υπηρετούσαν σε διάφορους βασιλικούς οίκους της Ευρώπης και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Η γυναίκα λοιπόν θεωρούνταν ένα αδύναμο πλάσμα που δεν μπορούσε να αντέξει μεγάλες συγκινήσεις, πολύ δε περισσότερο να αναλάβει μεγάλες ευθύνες. Οι περισσότεροι άνδρες θεωρούσαν τις γυναίκες αναξιόπιστες, πολλών φιλικών συμπεριλαμβανομένων. Δεν τους φανέρωναν μυστικά ούτε καν των επιχειρήσεών τους, πόσο μάλλον της προετοιμασίας της εξέγερσης εναντίων των Τούρκων.
Εξαίρεση στον κανόνα αυτό αποτέλεσαν οι Φαναριώτισσες
Γυναίκες με πλούτο που τους επέτρεψε την μόρφωση τους, διατηρούσαν φιλολογικά σαλόνια στα οποία συζητούσαν διάφορα φιλοσοφικά θέματα, διάβαζαν ποίηση, έπαιζαν πιάνο και έκαναν νέες γνωριμίες. Τα σαλόνια αυτά μετατράπηκαν σε σημεία συνάντησης των Φιλικών που προετοίμαζαν την επανάσταση.
Ελισάβετ Υψηλάντη
Πρώτη τη τάξη η Ελισάβετ Υψηλάντη, μητέρα του Δημητρίου και του Αλέξανδρου Υψηλάντη, καθώς ήταν εκείνη που ενέκρινε το έργο της Φιλικής εταιρείας, χρηματοδότησε τον Αγώνα και παραχώρησε το αρχοντικό της οικογένειας για τη συγκέντρωση των εταίρων. Στο δικό της σαλόνι ελήφθη η τελική απόφαση για την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, και εκεί συντάχθηκε ακόμη και η εμβληματική προκήρυξη «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδας». Ήταν τόσο μεγάλη η υλική και ηθική υποστήριξη της για την ελευθερία της πατρίδας, ώστε ονομάστηκε η «Πρωτομάνα των Φιλικών».
Ευφροσύνη Μαυρογέννη
Η Ευφροσύνη Μαυρογέννη, κόρη του φιλικού Νικολάου Μαυρογέννη από το Ιάσιο της Ρουμανίας και σύζυγος του επίσης φιλικού Κωνσταντίνου Νέγρη, είχε μετατρέψει το σαλόνι της σε κέντρο των επαναστατών, χρησιμοποιώντας ως πρόφαση τις φιλολογικές βραδιές για να δικαιολογούνται οι συγκεντρώσεις. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και η εξαδέλφη της Ευφροσύνης, Ρωξάνδρα Μαυρογέννη, διέθετε το σπίτι της στην Θεραπειά.
Ρωξάνη Σούτσου
Η Ρωξάνη Σούτσου ήταν σύζυγος του Μιχαήλ Βόδα Σούτσου, που υπήρξε ο τελευταίος Έλληνας ηγεμόνας της Μολδαβίας και στενός συνεργάτης του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Ο σύζυγος της ήταν σημαντικό μέλος της Φιλικής Εταιρείας και την μύησε. Γνωρίζοντας λοιπόν την φιλοπατρία και τις ικανότητες της, βρήκε σε αυτήν πολύτιμο βοηθό. Σώζεται μία επιστολή της Ρωξάνης προς τον πατέρα της, που γράφτηκε λίγες ημέρες πριν την έναρξη της επανάστασης, από την οποία προκύπτει, ότι ήξερε πολλά από όσα είχαν προγραμματιστεί να γίνουν και μυστικά γνωστά μόνο σε ελάχιστους μυημένους. Η ίδια δούλεψε σκληρά στην προετοιμασία και την οργάνωση του Αγώνα, από την θέση μιας <Αριστοκράτισσας > υπεράνω πάσης υποψίας.
Μαριγώ Ζαραφοπούλα
Η Μαριγώ Ζαραφοπούλα, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν αδελφή του Φιλικού Χατζή Βασίλη Σαράφη ή Ζαράφη, στενού συνεργάτη του Περαιβού, και του Παπαφλέσσα. Βοήθησε ως <κατάσκοπος> καθώς μετέφερε πολύτιμα έγραφα, έκρυψε και έσωσε πολλά στελέχη της Φιλικής εταιρείας που καταδιώκονταν από τους Τούρκους. Συνελήφθηκε, φυλακίστηκε και εξορίστηκε. Αλλά με την βοήθεια συναγωνιστών της, κατάφερε να δραπετεύσει, να φθάνει στην Πελοπόννησο και να τεθεί κάτω από τις διαταγές του Κολοκοτρώνη και του Υψηλάντη. Στην πολιορκία του Ναυπλίου και της Τρίπολης ανέλαβε να συγκεντρώνει πληροφορίες για τα τουρκικά στρατεύματα και τις κινήσεις τους, πληροφορίες που ήταν καθοριστικές για την εξέλιξη των επιχειρήσεων.
Κυριακή Ναύτου
Οι παραπάνω σημαντικές γυναίκες συνεργάστηκαν και δούλεψαν για την Φιλική εταιρεία, αλλά μόνο μία υπήρξε ορκισμένο μέλος της. Η Κυριακή Ναύτου.
Η Κυριακή ήταν κόρη του Κρητικού Γεώργιου Μητάκη. Παντρεύτηκε τον γιατρό Μιχαήλ Ναύτη και εγκαταστάθηκαν στην Σμύρνη. Ο Μιχαήλ έγινε επικεφαλής της Φιλικής εταιρείας της περιοχής της Σμύρνης. Συχνά στο σπίτι γινόντουσαν μυστικές συναντήσεις, από τις οποίες αποκλείονταν οι γυναίκες. Αυτό κίνησε υποψίες στην Κυριακή. Μήπως ο σύζυγός της ήταν <φραγκομασόνος> και συνεργάζονταν με τους Τούρκους; Μια νύχτα λοιπόν, σηκώθηκε κρυφά, έψαξε στο γραφείο, σε κρυψώνες και βρήκε πολλά έγγραφα, τα οποία όμως δεν καταλάβαινε γιατί ήταν κωδικοποιημένα. Αυτό λοιπόν επιβεβαίωσε τις υποψίες της και άρχισε να κλαίει με απελπισία, ξύπνησε ο Μιχαήλ και είδε πως τα πολύτιμα έγγραφα είχαν πέσει σε <λάθος χέρια>. Ο Όρκος των Φιλικών απαγόρευε ρητά την αποκάλυψη των μυστικών της εταιρείας στον οποιονδήποτε ούτε σε φίλο, ούτε σε μέλος της οικογένειας.
Μόλις ξημέρωσε, ο Μιχαήλ ζήτησε συνάντηση με τους άλλους εταίρους της Σμύρνης. Με δάκρυα στα μάτια τους είπε: «Πάρτε το πιστόλι μου και θυσιάστε τη. Ας θαφτεί το τρομερό μυστικό μαζί της. Είναι η μητέρα των παιδιών μου, αλλά πρώτο έρχεται το συμφέρον της πατρίδος».
Ξέσπασαν θυελλώδεις διαφωνίες αλλά τελικά αποφασίστηκε πως ήταν αξιόπιστη ώστε ,αντί να την εκτελέσουν ,να τη μυήσουν στη Φιλική Εταιρεία. Ήταν η πρώτη γυναίκα Φιλικός στον Αγώνα.
Η Κυριακή λοιπόν έγινε η επίσημη φύλακας των εγγράφων της Εταιρείας στη Σμύρνη. Έκανε μυστικούς εράνους και έστελνε πολεμοφόδια για τον αγώνα. Ως πρώτη συνεισφορά ο σύζυγός της πρόσφερε 3.000 γρόσια κι εκείνη έδωσε όσα χρήματα μπόρεσε να συγκεντρώσει, πουλώντας τα κοσμήματά της. Κατά πάσα πιθανότητα αυτές είναι οι ελάχιστες γυναίκες για τις οποίες υπήρξαν μαρτυρίες που έφτασαν έως εμάς. Χιλιάδες άλλες έχουν μείνει ανώνυμες και ξεχασμένες από την Ιστορία.
Φιλαρέτη Καλομενίδου, Εκπαιδευτικός
