Η μορφή της δεν μας είναι γνωστή
Η Κασσιανή ή κατ’ άλλους Κασσία, ήταν Βυζαντινή ηγουμένη, ποιήτρια, συνθέτρια, και υμνογράφος στην οποία και αποδίδεται το ψαλλόμενο τη Μεγάλη Τρίτη τροπάριο που αρχίζει με το πασίγνωστο: «Κύριε η εν πoλλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή…».
Γεννήθηκε περίπου το 807 στην Κωνσταντινούπολη. Η οικογένειά της ήταν πλούσια και αριστοκρατική με πολλά κτήματα και σημαντική περιουσία. Ο πατέρας της ήταν μέλος της Βυζαντινής αυλής και έφερε τον τίτλο του Κανδιδάτου. Η κοινωνική θέση και ο πλούτος της οικογένειας της επέτρεψαν να μορφωθεί φυσικά μέσα στα επιτρεπτά πλαίσια της εποχής, πάντως πολύ περισσότερο από το σύνολο όχι μόνο των υπολοίπων γυναικών αλλά των λαϊκών μαζών γενικά. Η εξυπνάδα και η απαράμιλλη ομορφιά της την έκαναν πολύφερνη νύφη. Η μητριά του Αυτοκράτορα Θεόφιλου, Ευφροσύνη, την επέλεξε να συμμετέχει στην τελετή επιλογής νύφης για τον Αυτοκράτορα. Τρεις βυζαντινοί χρονικογράφοι, ο Συμεών ο μεταφραστής, ο Γεώργιος Αμαρτωλός και ο Λέων ο Γραμματικός, αναφέρουν ότι η λαμπρή τελετή έγινε μεταξύ του 821 και του 830 όταν η Κασσιανή ήταν το πολύ 23 ετών. Σύμφωνα με το έθιμο, ο Αυτοκράτορας πλησίαζε την κοπέλα που του άρεσε και της πρόσφερε ένα χρυσό μήλο.
Η ιστορία με τον Πάρη
Κατά πάσα πιθανότητα ήταν μακρινή “ανάμνηση” της επιλογής του Πάρη. Του πρίγκιπα της Τροίας που κλήθηκε να δώσει το χρυσό μήλο “τη καλλίστη” δηλαδή την πιο όμορφη μεταξύ της Ήρας, της Αφροδίτης και της Αθηνάς. Όλοι θυμόμαστε πως επέλεξε την Αφροδίτη η οποία παρασκηνιακά του είχε υποσχεθεί την καρδιά της ωραίας Ελένης. Όντως η Ελένη ερωτεύτηκε τον Πάρη και το έσκασε μαζί του, αφήνοντας τον σύζυγό της και Βασιλέα της Σπάρτης Μενέλαο. Γεγονός που πυροδότησε, κατά τον Όμηρο, τον Τρωικό Πόλεμο.
Θαμπωμένος από την ομορφιά της Κασσιανής, ο νεαρός αυτοκράτορας την πλησίασε και της είπε:
«Ὡς ἂρα διά γυναικός ἐρρύη τὰ φαῦλα» (Από τη γυναίκα ήρθαν στον κόσμο τα κακά). Αναφερόμενος στην αμαρτία της Εύας που έγινε η αιτία να εκδιωχτούν οι πρωτόπλαστοι από τον Παράδεισο και να ζουν έκτοτε όλοι οι άνθρωποι με θλίψεις αγώνα για την επιβίωση και βάσανα. Η Κασσιανή, ετοιμόλογη, του απάντησε:
«Ἀλλά καὶ διά γυναικός πηγάζει τά κρείττω» (Αλλά και από τη γυναίκα πηγάζουν τα καλύτερα ). Αναφερόμενη στην Παναγία που έφερε στον κόσμο τον Λυτρωτή Χριστό που έδωσε ελπίδα σωτηρίας στην ανθρωπότητα για άφεση αμαρτιών και αιώνια ζωή.
Με βάση την προφορική παράδοση, ο διάλογος ήταν:
-Εκ γυναικός τα χείρω.
-Και εκ γυναικός τα κρείττω.
Λέγεται ότι ο Θεόφιλος θαύμασε το πνεύμα της κοπέλας αλλά ο εγωισμός του δεν του επέτρεψε να παντρευτεί μια γυναίκα που αποδείχτηκε, παρουσία όλων εξυπνότερη από αυτόν. Έτσι επέλεξε ως σύζυγο την Θεοδώρα από την Παφλαγονία της Μικράς Ασίας.
Λέγεται επίσης ότι παρά την δυσμενή αυτή εξέλιξη, οι δύο νέοι δεν έπαψαν ποτέ να αγαπιούνται παρόλο που δεν ξανασυναντήθηκαν ποτέ.
Γύρω στο 843, μαθαίνουμε από τις πηγές της εποχής ,ότι η Κασσιανή ίδρυσε με δικά της χρήματα ένα κοινόβιο μοναστήρι στα δυτικά της Κωνσταντινούπολης, κοντά στα τείχη της πόλης, του οποίου έγινε και η πρώτη ηγουμένη. Γιατί έκανε αυτή την επιλογή μια κοπέλα που θα μπορούσε να ζήσει μια ανέφελη ζωή επιλέγοντας μάλιστα όποιον ήθελε μεταξύ των πολλών πλούσιων και με καλές θέσεις υποψηφίων μνηστήρων;
Πολλοί ερευνητές αποδίδουν την επιλογή της αυτή στην αγάπη της για τον Θεόφιλο και την αποτυχία της να γίνει αυτοκράτειρα. Άλλοι πάλι όπως ο Θεόδωρος του Στουδίτου, αποδίδουν την επιλογή της στην δυνατότητα που της έδινε η μονή να ασχοληθεί απερίσπαστη με το συγγραφικό της έργο. Ακόμα η θέση αυτή της έδινε την ευχέρεια συνεργασίας με την παρακείμενη Μονή Στουδίου όπου γινόταν ένα εξαιρετικά δύσκολο αλλά και σημαντικό έργο. Η διάσωση και επανέκδοση πολλών βυζαντινών λειτουργικών βιβλίων τον 9ο και 10ο αιώνα. Μεταξύ αυτών διασώθηκαν και τα δικά της κείμενα.
Είναι από τους πρώτους μεσαιωνικούς συνθέτες
Η Κασσιανή είναι μία από τους πρώτους μεσαιωνικούς συνθέτες, και η μόνη γυναίκα, τα έργα των οποίων μπορούν να ερμηνευτούν από σύγχρονους ειδικούς και μουσικούς. Περίπου 50 από τους ύμνους της έχουν διασωθεί και 23 από αυτούς περιλαμβάνονται στα λειτουργικά βιβλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Σώζονται επίσης 789 μη υμνολογικοί της στίχοι ημι-θρησκευτικά επιγράμματα. Πρόκειται κυρίως για «γνωμικά», όπως το παρακάτω: «Απεχθάνομαι τον πλούσιο άντρα που γκρινιάζει σαν να ήταν φτωχός». Έχουν γραφεί στον βυζαντινό 12σύλλαβο, ο οποίος ρυθμίζεται σύμφωνα με τον τονισμό της λέξης και σπάνια είναι μεγαλύτερα από δύο γραμμές. Περιγράφουν ανθρώπινες ιδιότητες ,προτερήματα και αδυναμίες όπως η φιλαργυρία, η ανοησία, το ψέμα. Εξυμνούν τη φιλία, την εξυπνάδα, την σιωπή που κατά την κατάλληλη στιγμή είναι χρυσός.
Στην Κασσιανή αποδίδονται ακόμα, μια σειρά από λειτουργικά ποιήματα. Ένας κανόνας “Περί των νεκρών” ο οποίος σώζεται μόνο σε ένα χειρόγραφο όπως και το τετραώδιο του Μεγάλου Σαββάτου ‘Άφρων γηραλέε”. Σώζονται επίσης 21 Στιχηρά Ιδιόμελα. Δηλαδή μικρότερα ποιήματα προς τιμήν διαφόρων Αγίων και πολλά τροπάρια της Ακολουθίας των Αγίων Πέντε Μαρτύρων.
Υπάρχει μια ιστορία σε σχέση με το περίφημο τροπάριο της Κασσιανής
Λέγεται πως ο Θεόφιλος, μονίμως ερωτευμένος μαζί της, θέλοντας να την δει για μία τελευταία φορά πριν πεθάνει, πήγε να την επισκεφτεί στο μοναστήρι. Η Κασσιανή ήταν μόνη στο κελί της γράφοντας το τροπάριό της. Όταν αντιλήφθηκε την άφιξη της αυτοκρατορικής ακολουθίας κρύφτηκε μέσα σε μία ντουλάπα προσπαθώντας να αποφύγει την συνάντηση με τον Αυτοκράτορα που ακόμα αγαπούσε, αλλά πλέον είχε αφιερωθεί στον Θεό. Στην βιασύνη όμως, άφησε το μισοτελειωμένο τροπάριο πάνω στο τραπέζι. Ο Θεόφιλος βρήκε το κελί της μπήκε σε αυτό μόνος του χωρίς συνοδεία για να της μιλήσει. Την αναζήτησε αλλά δεν την βρήκε.
Στενοχωρημένος και μετανιωμένος, έκλαψε πικρά που εξ’ αιτίας του εγωισμού και της υπερηφάνειας του έχασε μία τόσο όμορφη και έξυπνη γυναίκα. Ανακάλυψε τα χειρόγραφα επάνω στο τραπέζι και τα διάβασε. Μετά πρόσθεσε ένα στίχο: «ὧν ἐν τῷ παραδείσῳ Εὔα τὸ δειλινόν, κρότον τοῖς ὠσὶν ἠχηθεῖσα, τῷ φόβῳ ἐκρύβη». (Αυτά τα πόδια που σαν η Εύα κατά το δειλινό τα άκουσε να περπατάνε από τον φόβο της κρύφτηκε). Εκείνη τον παρακολουθούσε μέσα από την ντουλάπα, αλλά δεν εμφανίστηκε. Κάποια στιγμή ο Θεόφιλος εντόπισε την κρυψώνα της αλλά έφυγε πληγωμένος χωρίς να της μιλήσει. Αφού κατάλαβε πως η ίδια έκανε το παν για να τον αποφύγει. Όταν η αυτοκρατορική ακολουθία έφυγε η Κασσιανή βγήκε από την κρυψώνα της. Διάβασε την προσθήκη του Θεόφιλου στο γραπτό της και χωρίς να την σβήσει, ολοκλήρωσε τον ύμνο. Μετά τα ίχνη της χάνονται. Δεν υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες για την ζωή της.
Η μορφή της δεν μας είναι γνωστή
Ωστόσο, σύμφωνα με μία ανεπιβεβαίωτη παράδοση, η Κασσιανή ταξίδεψε στην Ιταλία κατά τη διάρκεια της εικονομαχίας. Ενώ αργότερα εγκαταστάθηκε μέχρι το τέλος της ζωής της στην Κάσο, όπου και απεβίωσε μεταξύ του 867 και του 890. Η μνήμη της τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 7 Σεπτεμβρίου. Η μορφή της δεν μας είναι γνωστή. Οι εικόνες της βασίζονται στην φαντασία των αγιογράφων.
Φιλαρέτη Καλομενίδου, Εκπαιδευτικός
