Ποια ήταν αυτή η καλλονή που θεωρήθηκε σύμβολο της γυναικείας ομορφιάς;
Το 1912 η ανασκαφή της Γερμανικής Ανατολικής Εταιρείας στα ερείπια της πόλης Ακετατέν, στην ανατολική όχθη του Νείλου, έφερε στο φως, μεταξύ άλλων, την προτομή μιας γυναίκας 3300 χρόνων που άφησε όλον τον κόσμο με το στόμα ανοικτό. Ένα λεπτεπίλεπτο ξυρισμένο κεφάλι με συμμετρικά χαρακτηριστικά στηρίζεται σε ένα μακρύ λαιμό <κύκνου> φορώντας το χαρακτηριστικό <στέμμα> των φαραώ. Τα αμυγδαλωτά βαμμένα μάτια, τα τοξωτά φρύδια, η ίσια μύτη και το σαρκώδες στόμα με το ελαφρύ χαμόγελο καταγοήτευσαν ειδικούς και μη. Ποια ήταν αυτή η καλλονή που θεωρήθηκε σύμβολο της γυναικείας ομορφιάς;
Ονομαζόταν Νεφερτίτη
Ήταν η <Μεγάλη Βασιλική σύζυγος> δηλαδή η πρώτη και σημαντικότερη γυναίκα του του Φαραώ Ακενατόν (1352-1336 π.Χ.) της 18ης Δυναστείας ,με καταγωγή πιθανόν από τη Μεσοποταμία. Το όνομά της σήμαινε «Έρχεται η όμορφη». Πράγματι αν κρίνουμε από την προτομή της, η Νεφερτίτη, υπήρξε απίστευτα όμορφη, αλλά, η Ιστορία την παρουσιάζει ταυτοχρόνως ως ιδιαίτερα δυναμική, χαρισματική, με ισχυρή προσωπικότητα, μαχήτρια που δεν φοβόταν να συγκρουστεί με το πανίσχυρο ιερατείο της εποχής προκειμένου να στηρίξει τον σύζυγό της στις <αιρετικές >του αποφάσεις.
Όντως η βασιλεία του Ακενατόν ήταν μια εποχή θρησκευτικών αλλαγών που δημιούργησε πολλές αντιδράσεις μεταξύ της άρχουσας τάξης ,που δεν άφησαν όμως και τον λαό ανεπηρέαστο.
Ο Φαραώ Ακενατόν αρχικά ονομαζόταν Αμενχοτέπ Δ΄ ή στην εξελληνισμένη μορφή του Αμένωφις Δ΄. Ο Αμενχοτέπ Δ΄ αμφισβήτησε την λατρεία των πολλών θεών της Αιγύπτου και του σημαντικότερου όλων του Άμωνα (ή Άμωνα -Δία) . Αντ’αυτών υποστήριξε πως υπάρχει ένας μόνο Θεός, αυτός στον οποίο οφείλεται η ζωή όλων των πλασμάτων αυτός που καθορίζει τα καιρικά φαινόμενα αυτός που μπορεί να μεγαλώνει τις σοδιές με τη βροχή να τις καταστρέφει με παρατεταμένη ξηρασία. Αυτός που είχε ,επομένως ,την ζωή ή τον θάνατο των ανθρώπων στα χέρια του. Και αυτός ο Ένας Θεός δεν ήταν άλλος από τον ΗΛΙΟ, τον οποίο αποφάσισε να επιβάλει σε όλους θέλοντας και μη. Η λέξη για τον ηλιακό δίσκο ήταν <Ατόν>ή <Ατέν>. Έτσι άλλαξε το όνομά του σε <Ακενατόν> που σημαίνει < αυτός που εργάζεται αποτελεσματικά για τον Ατόν >.
Φυσικά το ιερατείο αντέδρασε έντονα και προσπάθησε με πολλούς τρόπους να αποτρέψει αυτή την αλλαγή που έθιγε πρωτίστως τα δικά του συμφέροντα. Τόσοι ναοί αφιερωμένοι στους πολλούς θεούς έπρεπε να κλείσουν; Και τί θα απογίνονταν οι πάμπολλοι ιερείς τους που είχαν συνηθίσει να ζουν πολυτελώς και άκοπα; Όχι μόνο έχαναν τα προνόμιά τους αλλά και την πολιτική επιρροή που ασκούσαν στον εκάστοτε Φαραώ και την διοίκηση.
Για να απομακρυνθεί όσο περισσότερο γινόταν από το μέχρι τότε θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο των Θηβών και τις συνομωσίες των ιερέων αλλά και να δείξει την αποφασιστικότητα του στην επιβολή του Μοναδικού Θεού, αποφάσισε να χτίσει μια καινούργια πρωτεύουσα. Διάλεξε μία τοποθεσία στην ανατολική όχθη του Νείλου, στο μέσον της απόστασης που χωρίζει τη Μέμφιδα από τις Θήβες,εκεί που βρίσκεται η σημερινή Τελ- ελ Αμάρνα. Η νέα πρωτεύουσα ονομάστηκε <Ακετατέν>, που σημαίνει “ορίζοντας του Ατέν”. Ήταν αφιερωμένη στη λατρεία του Ατέν και του βασιλικού ζεύγους Νεφερτίτης – Ακενατόν που θεωρούσαν τους εαυτούς τους απογόνους του.
Με τον Ακενατόν η Νεφερτίτη απέκτησε έξι κόρες. Η Μεριτατέν ήταν η πρωτότοκηκαι ακολούθησαν η Μεκετατέν, η Ανκεζεναμούν, η ΝεφερνεφερουατένΤασερίτ, η Νεφερνεφερούρε και η Σετεπένρε.
Στην διακόσμηση των πολλών κτισμάτων της νέας πόλης αλλά και του Καρνάκ ,κεντρική θέση κατέχει ο θεός Ατόν ,αλλά και το Βασιλικό ζεύγος σε πολλές τρυφερές στιγμές με τις κόρες του. Ανάμεσα σε αυτά υπάρχει ένα κτίριο αφιερωμένο αποκλειστικά στην <κυρά της ευτυχίας>,όπως ονόμαζε την σύζυγό του ο Ακενατόν, τη γυναίκα που στο άκουσμά της <ο βασιλιάς αγάλλεται>.
Από τη διακόσμησή του κτιρίου αυτού απουσιάζει ο ίδιος ο φαραώ, ενώ εμφανίζεται η Νεφερτίτη με ένα νέο όνομα, ως Neferneferuaten. To όνομα αυτό ήταν ο επίσημος τίτλος της την εποχή που συμβασίλευε με τον σύζυγό της, προς το τέλος της βασιλείας του, και έχοντας ως όνομα θρόνου τοAnkhetkheperura που μεταφράζεται από τα ιερογλυφικά ως “ο τελειότερος όλων είναι ο Ατέν”.
Στα ανάγλυφα αυτού του κτιρίου η Νεφερτίτη απεικονίζεται σε τελετουργικές σκηνές με την κόρη της Μεριτατέν, οι οποίες κανονικά αποτελούσαν αποκλειστικά καθήκον του Φαραώ, ενώ η Μεριτατέν μοιάζει να εκτελεί τα καθήκοντα της βασιλικής συζύγου.
Ο ρόλος της Νεφερτίτης ως ηγεμόνα είναι ακόμα υπό συζήτηση. Εκείνο που ξέρουμε σίγουρα είναι ότι κατείχε ιδιαίτερα σημαντική θέση δίπλα στον σύζυγό της Ακενατόν, και για κάποιο διάστημα συμβασίλεψαν. Όμως, στο 12ο έτος περίπου της βασιλείας του Ακενατόν, φαίνεται ότι η μεγάλη βασιλική σύζυγος “χάνεται” από τις γραπτές πηγές και τα μνημεία. Ορισμένοι μελετητές θεωρούν πως η Νεφερτίτη “χάθηκε” από το προσκήνιο εξαιτίας της δεύτερης συζύγου του Ακενατόν της Kiya, η οποία στις επιγραφές αναφέρεται ως “Πολυαγαπημένη σύζυγος του βασιλιά”, ένας τίτλος που δεν είναι σίγουρα ανώτερος από αυτόν της “Μεγάλης βασιλικής συζύγου” που κατείχε η Νεφερτίτη. Με την Kiya ο Ακενατόν απέκτησε μία ακόμη κόρη και ένα γιό, που ορισμένοι ειδικοί θεωρούν πως είναι ο Τουταγχαμών.
Μετά τον θάνατο του Ακενατόντα πράγματα δεν είναι ξεκάθαρα .Οι Αιγυπτιολόγοι αναπτύσσουν κατά καιρούς θεωρίες καθώς ανακαλύπτονται νέα στοιχεία.
Κατά μία εκδοχή τον Ακενατόν διαδέχτηκε ο Σμενκαρέ, σύζυγος της πρωτότοκης Μεριτατέν. Κατά μία άλλη ο Σμενκαρέ είναι το ίδιο πρόσωπο με τη Νεφερτίτη και, όπως συνέβη παλαιότερα με τη Χατσεψούτ, η Νεφερτίτη να έγινε Φαραώ, υιοθετώντας το όνομα “Σμενκαρέ” και κυβερνώντας για το σύντομο αυτό χρονικό διάστημα, τοποθετώντας την κόρη της, τη Μεριτατέν, στον τελετουργικό ρόλο της “Μεγάλης βασιλικής συζύγου”.
Πάντως μετά τον θάνατο του Φαραώ το Ιερατείο αντεπιτέθηκε και αυτή τη φορά νίκησε. Επανήλθε η λατρεία όλων των θεών η πόλη Ακενατόν εγκαταλείφθηκε και ερήμωσε, τα αγάλματα του Φαραώ καταστράφηκαν τα ανάγλυφα που εικόνιζαν αυτόν και την οικογένειά του έσπασαν ή παραμορφώθηκαν. Ότι έχτισε κυριολεκτικά καταστράφηκε σε μια μέρα. Οι επόμενοι φρόντισαν ώστε τα δεκαεπτά χρόνια της βασιλείας του και οι καινοτομίες που επέφερε ,να διαγραφούν από παντού. Ακόμη και οι διάδοχοί του προσπάθησαν να διαγράψουν το όνομα και την κληρονομιά του <αιρετικού Φαραώ>. Μαζί με αυτόν ξεχάστηκε και η Νεφερτίτη μια από τις πιο ισχυρές και χαρισματικές γυναίκες της αρχαιότητας.
Η κληρονομιά τους επρόκειτο να μείνει θαμμένη για χιλιετίες, έως το 1912 που η ανακάλυψη της προτομής της Νεφερτίτης προκάλεσε ξανά το παγκόσμιο ενδιαφέρον.
Ο Γερμανός αρχαιολόγος Λούντβιχ Μπόρτσαρντφυγάδευσε παράνομα το γλυπτό στην Γερμανία. Σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο του Βερολίνου. Η Αίγυπτος δεν σταματά να το διεκδικεί χωρίς όμως ανταπόκριση.
Οι Γερμανοί αρχαιολόγοι, δεν επέτρεψαν ούτε την προσωρινή μετακίνησή του για τα εγκαίνια του νέου, μεγάλου αρχαιολογικού μουσείου του Καΐρου ,διότι τάχα είναι <εξαιρετικά εύθραυστο>. Αυτό δεν τους εμπόδισε βέβαια να υποβάλουν την προτομή σε εξονυχιστικές εξετάσεις .Φαίνεται πως την ευνοεί το κλίμα της Γερμανίας. Πάντως το αποτέλεσμα των ερευνών έχει ενδιαφέρον.
Η προτομή έχει υποστεί επεξεργασία 4 φορές. Κάθε φορά προστίθενται μερικές ρυτίδες! Καταπληκτικό! Η ωραιότερη γυναίκα της εποχής της προτιμούσε να εικονίζεται ρεαλιστικά με τις ρυτίδες της έκφρασης αλλά και της ηλικίας εμφανείς.!!!
Ο κορυφαίος Αιγύπτιος αρχαιολόγος Hawass ,γνωστός σε όλο τον κόσμο από τα ντοκιμαντέρ του, δήλωσε στοNewsweek: «Πιστεύω πραγματικά ότι η Νεφερτίτη κυβέρνησε την Αίγυπτο για τρία χρόνια μετά το θάνατο του Ακενατόν με το όνομα Smenkhkare. Ακόμα ψάχνω για δύο πράγματα: τον τάφο και το σώμα της”».
Ο Hawass κάποια στιγμή δήλωσε ότι κατά πάσα πιθανότητα βρήκε τον τάφο της στο Λούξορ :«Έχουμε ήδη DNA από τις μούμιες της 18ης δυναστείας, από τονΑκενατόν μέχρι τονAmenhotep II ή III και υπάρχουν δύο άγνωστες μούμιες με τις ετικέτες KV21a και b», είπε στο Newsweek . «Τον ερχόμενο μήνα θα είμαστε σε θέση να ανακοινώσουμε την ανακάλυψη της μούμιας της Ankhesenamun, της συζύγου του Τουταγχαμών, και της μητέρας της, Nefertiti».
«Υπάρχει επίσης στον τάφο KV35 η μούμια ενός 10χρονου αγοριού», συνέχισε. «Αν αυτό το παιδί είναι ο αδερφός του Τουταγχαμών και ο γιος του Ακενατόν, το πρόβλημα που θέτει η Νεφερτίτη θα λυθεί»
Ο HusseinAbdelBaseer, διευθυντής του Μουσείου Αρχαιοτήτων στη BibliothecaAlexandria, διαφωνεί: «Αμφιβάλλω ότι η [ομάδα] θα βρει τη μούμια και τον αρχικό τάφο της Νεφερτίτης στο Λούξορ για θρησκευτικούς και πολιτικούς λόγους». Αυτός και πολλοί συνάδελφοί του έχουν την γνώμη πως πιθανόν να είχε ταφεί κρυφά στην Αμάρνα. Αν είχε μεταφερθεί κάπου αλλού πιθανότατα θα είχε βεβηλωθεί από τους αντιπάλους της τους οπαδούς των πολλών Θεών.
Πρόσφατα μια άλλη ανακάλυψη έδωσε στις έρευνες νέα ώθηση
Μία καστανή περούκα από ανθρώπινα μαλλιά, που βρισκόταν χωρίς ταυτότητα στο μουσείο του Καΐρου, ήταν αρκετή για να προκαλέσει το ενδιαφέρον της ΔρΤζόαν Φλέτσερ και της ομάδας της από το Πανεπιστήμιο του Γιορκ .Αναγνώρισε αμέσως πως ανήκε στην εποχή της 18ης δυναστείας, διότι τα μαλλιά «έπεφταν ίσια γύρω από το πρόσωπο και τα υπόλοιπα άγγιζαν τους ώμους». Διαπίστωσε πως είχαν προέλθει από τον τάφο του ΑμενχοτέμπΙΙ όπου είχε ανακαλυφθεί το 1898 από ομάδα Γάλλων αρχαιολόγων μια μούμια που λόγω της κακής της κατάστασης δεν κατάφερε να προσελκύσει το ενδιαφέρον των ερευνητών. Γι’ αυτό και παρέμεινε στη θέση που βρέθηκε με το όνομα «νεώτερη γυναίκα». Οι ερευνητές μελέτησαν εκ νέου την μούμια και όπως δήλωσαν κατενθουσιασμένοι στο «Sunday Times Magazine» είναι σχεδόν βέβαιοι ύστερα από 12 χρόνια ερευνών ,ότι πρόκειται για την μούμια της Νεφερτίτης.
Η ομοιότητα με την προτομή του Βερολίνου ήταν αρκετήγια μια πρώτη ταύτιση.
«Δεν μπορούσα να το πιστέψω τη στιγμή που τηναντίκρυσα», λέει η δρ Τζόαν Φλέτσερ, «Ύστερα από 12 χρόνια αναζήτησης της Νεφερτίτης, ήταν η πιοεκπληκτική εμπειρία της ζωής μου».
Τα στοιχεία της μούμιας που θεώρησε η ΔρΦλέτσερ ότι επιβεβαίωναν την θεωρία της ήταν το ξυρισμένο κεφάλι της, γεγονός που επιβαλλόταν ώστε να φορά το στέμμα, και το λυγισμένο και ακουμπισμένο δεξί χέρι στο στήθος, στάση που επιτρεπόταν μόνον για τους Φαραώ και τις βασίλισσες. Ακόμα ότι είχε δύο τρύπες στο κάθε αυτί της, κάτι που ελάχιστες γυναίκες της υψηλής κοινωνίας διέθεταν.
Λέει η Δρφλέτσερ: <Δεν αποκλείεται δε, αν τελικά η μούμια ανήκει στην 30χρονη Νεφερτίτη, να λυθεί και το μυστήριο του θανάτου της. Μέχρι σήμερα δεν έχει διαπιστωθεί η αιτία θανάτου της, ενώ δεν αποκλείεται να αποδειχθεί πως δολοφονήθηκε. Εάν τελικά είναι εκείνη που υποθέτω ,θα μας βοηθήσει να δώσουμε απαντήσεις σε αναπάντητα ερωτήματα, που αφορούν μία σημαντική και γεμάτη διαμάχες εποχή της αιγυπτιακής περιόδου».
Μια άλλη ανακάλυψη οδήγησε σε άλλες υποθέσεις. Μελετώντας τον τάφο του Τουταγχαμών,ο διαπρεπής Βρετανός αιγυπτιολόγος Νίκολας Ριβς, του τμήματος Αιγυπτιακών Αρχαιοτήτων του Βρετανικού Μουσείου παρατήρησε πως οι τοιχογραφίες του τάφου ήταν ζωγραφισμένες πάνω από παλαιότερες. Οι νέες απαθανατίζουν την ταφή του νεαρού φαραώ από τον διάδοχό του, Αϋ, ενώ οι προηγούμενες απεικόνιζαν τον Τουταγχαμών να κηδεύει τη Νεφερτίτη.
Ο Τουταγχαμών ήταν γαμπρός της Νεφερτίτης καθώς είχε παντρευτεί μια κόρη της. Βασίλεψε ελάχιστα και πέθανε νεότατος. Πρόλαβε όμως να διαγράψει τη θρησκεία, την τέχνη του, ακόμα και το όνομά του Ακενατόν. Η ανακάλυψη του τάφου του πριν από περίπου έναν αιώνα από τον Βρετανό αρχαιολόγο Χάουαρντ Κάρτερ, αποτέλεσε γεγονός παγκόσμιας κλίμακας γιατί ήταν ο πρώτος τάφος φαραώ που βρέθηκε ασύλητος. Μέσα υπήρχε ένας ανεκτίμητος θησαυρός κτερισμάτων, με όλα όσα θα χρειαζόταν το νεαρό αγόρι κατά τη μεταθανάτιο ζωή του. Η αξία της ανακάλυψης αυτής ήταν ανεκτίμητη όσον αφορά της πληροφορίες που έδωσε στους επιστήμονες .
Επιπλέον,ομάδα αρχαιολόγων, με επικεφαλής τον πρώην υπουργό Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου Μαχμούντ Ελνταματί, χρησιμοποίησε ραντάρ εδάφους για να αναλύσει την περιοχή γύρω από τον τάφο του Τουταγχαμών. Βρήκαν στοιχεία για την ύπαρξη άγνωστου έως τώρα χώρου, που συνδέεται με τον ταφικό θάλαμο του Φαραώ.
Tα νέα στοιχεία ενισχύουν τη θεωρία ότι ο τάφος του Τουταγχαμών δεν είναι παρά ο εξωτερικός τομέας ενός μεγαλύτερου ταφικού συμπλέγματος, που κατασκευάσθηκε για τη Νεφερτίτη και ότι η θρυλική βασίλισσα βρίσκεται θαμμένη σε μυστικό δωμάτιο δίπλα στον νεκρικό θάλαμο του προγόνου της.
Μένει να αποδειχτεί καθώς ο Ζαχί Χαγουάς, πρώην υπουργός Αρχαιοτήτων, λέει ότι στο παρελθόν η χρήση γεωφυσικών μέσων για την αναζήτηση τάφων στην Αίγυπτο έχει δημιουργήσει ψευδείς ελπίδες. Ο ίδιος, που επίσης αναζητά νέους τάφους, χρησιμοποιεί πιο συμβατικές μεθόδους, όπως η ανασκαφή.
Η Νεφερτίτη πάντως μας κοιτά με εκείνο το αινιγματικό της χαμόγελο 3400 χρόνια τώρα, σαν να μας λέει πως, όσο και να προσπαθούμε να την <αποκρυπτογραφήσουμε> αυτή θα κρατήσει τα μυστικά της για πάντα.
Καλομενίδου Φιλαρέτη, Εκπαιδευτικός
Φώτο: BrooklynMuseum/Μουσείο του Βερολίνου/ΑΡ
