Κατά την ρήση του πρώην πρωθυπουργού ,”τα μπάνια του λαού” είναι ένα αξιοσημείωτο ορόσημο του καλοκαιριού
Μία περίοδος αναγκαία για την σωματική και πνευματική ανανέωση των εργαζομένων, μία περίοδος όπου τίποτε δεν πρέπει να διαταράξει την ηρεμία και την απόλαυση των διακοπών τους.
Όντως ,οι διακοπές του καλοκαιριού ,συνδυασμένες κατά κανόνα με θαλάσσια μπάνια, είναι το ζητούμενο και η ελπίδα για ξεκούραση ,χαλάρωση και διασκέδαση για κάθε άνθρωπο που οι ρυθμοί της δουλειάς και της ζωής δεν του αφήνουν περιθώριο για τέτοιες <πολυτέλειες> κατά την διάρκεια του έτους.
Σχεδόν κάθε φορά επιστρέφουμε από τις διακοπές με καταθλιπτική διάθεση και η μόνη μας παρηγοριά είναι να αρχίζουμε να προγραμματίζουμε τις διακοπές του επόμενου χρόνου. Επειδή έχουμε ζήσει όλη μας τη ζωή με αυτόν τον τρόπο ,θεωρούμε τις διακοπές ως κάτι δεδομένο ,κάτι που ίσχυε από πάντα ως αναφαίρετο δικαίωμα μας.
Τα πράγματα δεν είναι έτσι. Η έννοια των διακοπών είναι πρόσφατη στην ανθρώπινη ιστορία. Μπορεί να έχουμε ακούσει για τα χειμερινά και θερινά ανάκτορα των βασιλέων ή τις επαύλεις των αριστοκρατών ,αλλά οι μετακινήσεις αυτές είχαν σκοπό να αντιμετωπίσουν τις δύσκολες καιρικές συνθήκες κάθε εποχής και την καλοπέραση των πλουσίων ,όχι την ξεκούραση (από τί εξ΄άλλου).
Η άρχουσα τάξη είχε διάφορα σπίτια σε βουνά ,δάση ,λίμνες ή ποτάμια ,ποτέ όμως κοντά στην θάλασσα. Για τους περισσότερους απλούς ανθρώπους του μεροκάματου οι διακοπές ήταν άγνωστη έννοια ,για όλους κάτι που δεν ήταν δυνατόν να αντιμετωπίσουν οικονομικά ,άρα ένα άπιαστο όνειρο. Αν υποθέσουμε πως κάνοντας αιματηρές οικονομίες εξασφάλιζαν ένα μίνιμουμ χρημάτων ,είχαν τον χρόνο;
Ας σκεφτούμε με βάση τα στοιχεία. Μέχρι το 1920 οι άνθρωποι δούλευαν νυχθημερόν 7 ημέρες την εβδομάδα ,σαν σκλάβοι. Μηδενικός ελεύθερος χρόνος ,ούτε καν για ανανέωση των δυνάμεων τους. Το 1920 καθιερώθηκε στην Ευρώπη η αργία της Κυριακής ,άρα η εργάσιμη εβδομάδα περιορίστηκε στις 6 ημέρες και τις 48 ώρες (θεωρητικά!) .Μεγάλη κατάκτηση η μία ελεύθερη ημέρα ,εξασφάλιζε λίγη ξεκούραση ίσως και μια μικρή εκδρομούλα , αλλά μέχρις εκεί.
Οι 40 ώρες εργασίας την εβδομάδα νομοθετήθηκαν στην Γαλλία το 1936 ,στον Καναδά το 1960 και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες την δεκαετία του 1970. Στην Ελλάδα έως το 1975 ίσχυε το 48ωρο,μέχρι το 1983 το 45ωρο και από το 1984 και μετά το 40ωρο και το πενθήμερο .Δύο ελεύθερες ημέρες ,ναι ,αλλά και διακοπές δεν το λες.
Η άδεια μετ’αποδοχών ,η προϋπόθεση δηλαδή των διακοπών, νομοθετήθηκε στην Ελλάδα με τον νόμο 539 του 1945 που όριζε άδεια 6 έως 12 ημέρες ,ανάλογα με της επαγγελματική τάξη, αν ένας εργαζόμενος συμπλήρωνε 12 μήνες εργασίας στον ίδιο εργοδότη .Μερικές κατηγορίες εργαζομένων δικαιούνταν 1 ημέρα ακόμη για κάθε επιπλέον εξάμηνο εργασίας με όριο τις 20 εργάσιμες ημέρες.
Οι νόμοι όριζαν και ορίζουν το νόμιμο (και το δίκαιο;;)και υποτίθεται ότι επιβάλλεται η εφαρμογή τους αλλά στην πραγματικότητα καταστρατηγούνται με την πρώτη ευκαιρία. Έτσι και αυτός του 1945 .Η άδεια μετ’αποδοχών έμεινε στα χαρτιά για πολλά χρόνια. Ίσως όσοι γεννήθηκαν την δεκαετία του 1960 ήταν η πρώτη γενιά που όντως είχε άδεια μετ’αποδοχών καθ’ όλο τον εργασιακό της βίο.
Αν συζητάμε για διακοπές λοιπόν ,θεωρητικά και μόνο αν συντελούνταν ένα σωρό παράγοντες , πρέπει να τις τοποθετήσουμε από την δεκαετία του 60 και ύστερα ,ίσως για τους λίγους ευκατάστατους και από την δεκαετία του 50.
Η θάλασσα δεν ήταν εξαρχής προορισμός των διακοπών. Αντιθέτως .Το υγρό περιβάλλον θεωρείτο νοσηρό ,ενώ το οξυγόνο του δροσερού αέρα των βουνών ήταν το ζητούμενο. Τα θαλάσσια μπάνια θεωρούνταν μια προληπτική ή θεραπευτική μέθοδος διαφόρων ασθενειών όπως οι ρευματισμοί ή τα αθροιτικά .Στην πρωτοπόρο Γαλλία δημιουργείται το 1800 το πρώτο θαλάσσιο θεραπευτικό κέντρο που ,μεταξύ άλλων νοσημάτων, ισχυριζόταν ότι θεράπευε και την κατάθλιψη. Το 1822 λειτουργεί το πρώτο spa με θαλασσινό νερό.
Το 1824 δημιουργείται η πρώτη εξοπλισμένη παραλία με περίφραξη και αποδυτήρια, σαφώς διαχωρισμένη σε περιοχή των ανδρών και σε περιοχή των γυναικών. Το 1847, στο Σετ της Νότιας Γαλλίας δημιουργείται η πρώτη οργανωμένη πλαζ. Κατά την διάρκεια του μεσοπολέμου οι παραλίες γίνονται της μόδας γιατί τις επισκέπτονται πολλοί άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών τους οποίους μιμείται ο πολύς κόσμος. Θεσμός πάντως γίνεται μετά το 1950 για την πλειονότητα των Ευρωπαίων.
Τον 19 ο αιώνα οι περισσότεροι άνθρωποι (ούτε καν οι ναυτικοί)δεν ήξεραν μπάνιο. Η θάλασσα ήταν περισσότερο τόπος για περίπατο ,πικνίκ στην αμμουδιά ,ίσως και λίγο <πλατσούρισμα> στο νερό. Τα ρούχα μπάνιου της εποχής ήταν μακριές σκελέες και φανέλες για τους άντρες ,ενώ για τις γυναίκες ένα μακρύ βαρύ φόρεμα με μεσοφόρια ,βολάν και φρου φρου ,σαν επίσημη τουαλέτα, κλειστό από παντού που συνοδεύονταν απαραιτήτως με μακριές αδιαφανείς κάλτσες. Στο στρίφωμα έραβαν μεταλλικά ελάσματα για να μην επιπλέει το ύφασμα από <φόβο>μην φανεί ίχνος ποδιού. Και να ήθελαν δεν θα μπορούσαν να βουτήξουν στο νερό χωρίς τον κίνδυνο να πνιγούν από το βάρος του φορέματος.
Λίγο αργότερα επικράτησε ένα μακρύ <ράσο> που φούσκωνε στο νερό για να μην διαγράφεται από μέσα το γυναικείο σώμα.
Στο τέλος του 19ου αιώνα τα γυναικεία ρούχα μπάνιου απλοποιήθηκαν. Αφαιρέθηκαν τα φουρό και οι δαντέλες αλλά εξακολουθούν να μοιάζουν με σεμνά κλειστά φορέματα .Τα πόδια καλύπτονται με κάλτσες ή κάποιο είδος μακριάς σκελέας, φουφούλας ή παντελονιού.
Στις αρχές του 20ου αιώνα ,κατ’αρχήν στην Αυστραλία και την Νέα Ζηλανδία ,το κολύμπι εξελίσσεται σε άθλημα και τα μαγιό γίνονται ολόσωμες φόρμες από πιο μαλακό ύφασμα.
Σταδιακά μειώνεται το μήκος στο μπατζάκι και στο μανίκι έως ότου στους ώμους γίνεται μια φαρδιά τιράντα. Παρόλη την σταδιακή <απελευθέρωση> του σώματος , οι κανόνες <αξιοπρέπειας> στην εμφάνιση των γυναικών ήταν πολύ αυστηροί. Ειδικοί υπάλληλοι είχαν δικαίωμα να ελέγχουν την εφαρμογή των κανόνων για το μήκος του μαγιό , τις κάλτσες ή την ποσότητα του εκτεθειμένου δέρματος και μπορούσαν να συλλάβουν όσες τους παρέβαιναν.
Γύρω στο 1930-35 οι μικτές ακτές, τα περίφημα «bains mixtes» είναι πια γεγονός. Το θαλάσσιο λουτρό μετονομάζεται και επισήμως σε μπάνιο και οι Έλληνες αρσενικοί <εφευρίσκουν>το ρήμα «μπαν-ίζω» που σημαίνει <παρατηρώ λεπτομερώς> ,ενίοτε με θράσος και με αγένεια , τα γυναικεία κάλλη.
Στα μέσα του αιώνα ,γύρω στο 1940-1950 ,τα μαγιό γίνονται πλέον από ελαστικό ύφασμα που αγκαλιάζει και αναδεικνύει το σώμα .Το κάτω μέρος εξακολουθεί να μοιάζει με σορτς ή με μίνι φούστα.
Το 1946 ο Γάλλος μηχανικός Louis Réard σχεδίασε το μαγιό δύο τεμαχίων που άφηνε ελεύθερη την μέση ,το γνωστό μπικίνι , το οποίο ονομάστηκε έτσι από την ατόλη Bikini στον Ειρηνικό ωκεανό , όπου γίνονταν οι δοκιμές της ατομικής βόμβας των ΗΠΑ. Θεωρήθηκε πολύ προκλητικό έως ανήθικο και στην αρχή κανένα μοντέλο δεν δέχονταν να το παρουσιάσει δημόσια. Απαγορεύτηκε σε παραλίες στην Ισπανία , την Πορτογαλία, την Ιταλία και ορισμένες πολιτείες των Η.Π.Α.
Χρειάστηκε να υιοθετήσουν το μπικίνι σπουδαίες σταρ του Χόλυγουντ όπως οι Ava Gardner, Rita Hayworth, Elizabeth Taylor, Marilyn Monroe και άλλες, να εμφανιστούν πολλές φορές σε ταινίες και φωτογραφίες ,ώστε να <αποδαιμονοποιηθεί> και να αρχίσει να φοριέται από τις πιο τολμηρές νεαρές του τέλους της δεκαετίας του 50, αρχές του 60.
Τις επόμενες δεκαετίες τα ολόσωμα μαγιό γίνονταν όλο και πιο ανοικτά στους γοφούς και την πλάτη, τα δε μπικίνι γίνονταν όλο και μικρότερα έως ανύπαρκτα .Το 1980 κάνει την εμφάνισή του το μονοκίνι ως διαμαρτυρία για τα <συντηρητικά ήθη>,το 1990 το τάγκα και το στρίγκ ως ένδειξη απόλυτης απελευθέρωσης ,πρόσφατα εμφανίστηκε το τρικίνι και η μόδα συνεχώς παράγει νέα σχέδια ,χρώματα και ντεσέν για κάθε γούστο και κάθε βαλάντιο.
Για πολλά χρόνια στην Ελλάδα ιδανικοί τόποι διακοπών θεωρούνταν τα βουνά λόγω του καθαρού αέρα ,του δροσερότερου περιβάλλοντος και φυσικά του πατρικού σπιτιού στο χωριό που αποτελούσε την εύκολη και ανέξοδη λύση για χιλιάδες οικογένειες. Οι νησιώτες αποδείχτηκαν ευνοημένοι αν είχαν αποθήκη της βάρκας κοντά στη θάλασσα την μετέτρεψαν σε σπίτι. Οι εξοχικές κατοικίες στην θάλασσα αφορούσαν ανέκαθεν πολύ λίγους εύπορους.
Μετά την δεκαετία του 1980 με την καθιέρωση του κοινωνικού τουρισμού ,την επέκταση του κράτους πρόνοιας και την αύξηση του βιοτικού επιπέδου ,μία εβδομάδα στην θάλασσα έγινε εφικτή για το μεγαλύτερο μέρους του πληθυσμού.
Μετά το 2010-11 με την οικονομική κρίση τα χρήματα περιορίστηκαν για όλους όσους ανήκουν στην εργατική ή την μεσαία τάξη ,το ίδιο και η διάρκεια των διακοπών.
Η εξάπλωση του κορονοϊού και τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας ,περιόρισαν ακόμη περισσότερο ή και έκαναν ανέφικτες τις διακοπές και τα ταξίδια. Ας ελπίσουμε πως οι δυσκολίες θα είναι παροδικές και κάποια στιγμή θα επιστρέψουμε στη περίφημη <ομαλότητα> ,που τόσο μας έχει λείψει.
Φιλαρέτη Καλομενίδου
Χημικός -εκπαιδευτικός
