Η Παναγία είναι ένα σύμβολο ,καθολικά αποδεκτό και σεβαστό , ακόμα και από όσους δεν είναι θρησκευόμενοι
Είναι η προσωποποίηση της μάνας που πάνω απ’ τον εαυτό της βάζει το παιδί της. H μάνα που το περιβάλει με αμείωτη στοργή ,συνεχή φροντίδα και υπέρμετρη αγάπη. H μάνα που χαίρεται με τις χαρές του, θλίβεται με τις λύπες του ,υποφέρει με τα βάσανά του.
Η μάνα που στηρίζει τις αποφάσεις του ακόμα και όταν αυτές της προκαλούν αφόρητη ωδίνη. Η μάνα που βιώνει τον υπέρτατο πόνο να χάσει το παιδί της και <ζει>την υπόλοιπη ζωή της με μισή καρδιά ,με ένα κενό στα σπλάχνα που δεν θα κλείσει ποτέ, με τις αναμνήσεις που πονούν περισσότερο απ΄ότι ανακουφίζουν.
Αυτή η Μάνα -Παναγία έχει λατρευτεί από εκατομμύρια ανθρώπων. Έχει γίνει η ελπίδα των πονεμένων, η παρηγοριά των απελπισμένων ,το στήριγμα των αδυνάτων. Έχει απεικονιστεί εκατομμύρια φορές στις εικόνες των ορθοδόξων και στα αγάλματα των καθολικών.
Με αφορμή την γιορτή της ας δούμε τις πιο σπάνιες απεικονίσεις της.
Η Παναγία νήπιο
Εικονίζεται στα 3 της χρόνια, με σοβαρό ύφος δυσανάλογο με την ηλικία της, να κρατά έναν κρίνο ως προάγγελο του ευαγγελισμού της.
Η Παναγία εγκυμονούσα
Η πιο παλιά (εικάζεται του 11ου αιώνα) και σπάνια εικόνα της Παναγίας σε κατάσταση προχωρημένης εγκυμοσύνης. Άγνωστου αγιογράφου ,θεωρήθηκε αιρετική γιατί ήταν έξω από τις νόρμες της επίσημης αγιογραφίας. Άλλη εικόνα με παρόμοιο θέμα από το Άγιο όρος παρουσιάζει το έμβρυο μέσα στην μήτρα της υπό την προστασία δύο αγγέλλων.
Η Παναγιά που γνέθει
Η Εικόνα βρίσκεται στην Πατριαρχική Μονή του Αγίου Γεωργίου Καΐρου. Παρουσιάζει την Παναγία, με την ανθρώπινη ιδιότητα της μάνας, σκυμμένη πάνω από την κούνια του βρέφους Ιησού, να γνέθει μαλλί για να του πλέξει ρουχαλάκια. Ο αγιογράφος δεν ακολουθεί την αυστηρή βυζαντινή αγιογραφία. Το στυλ προσομοιάζει περισσότερο την αναγεννησιακή τεχνοτροπία των Ιταλών ζωγράφων. Με τα πρόσωπα πιο τρυφερά ,πιο αναγνωρίσιμα, πιο κοντά στην πραγματικότητα των ανθρώπων.
Τα πρώτα βήματα του Ιησού
Η Παναγία βοηθά το νήπιο Ιησού να κάνει τα πρώτα του βήματα. Του απλώνει τα χέρια με τρυφερότητα για να στηριχθεί και εκείνος αναζητά τα δικά της με εμπιστοσύνη. Συγκινητική ανθρώπινη στιγμή που έζησαν όλες οι μητέρες του κόσμου. Η εικόνα αυτή είναι αντίγραφο. Η πρωτότυπη είναι πολύ φθαρμένη και σκοτεινή.
Η Παναγία η Τριχερούσα
Μια μοναδική εικόνα με μοναδική ιστορία. Απεικονίζει την Παναγία στην κλασική απεικόνιση της με τον Ιησού στην αγκαλιά. Αλλά κάτω από το δεξί της χέρι εμφανίζεται και ένα τρίτο χέρι.
Η αρχική εικόνα ανήκε στην οικογένεια του Ιωάννη του Δαμασκηνού, ο οποίος έζησε τον έβδομο αιώνα στη Δαμασκό της Συρίας. Ήταν Χριστιανός και σύμβουλος του Χαλίφη Ουαλίδ για θέματα που αφορούσαν τον χριστιανικό πληθυσμό. Υπήρξε σφοδρός εικονολάτρης, ήλθε σε αντίθεση με τους εικονομάχους οι οποίοι εξύφαναν μια συνομωσία εναντίον του ,ο Χαλίφης τον καταδίκασε για προδοσία και διέταξε να του κόψουν το χέρι.
Ο Ιωάννης προσεύχονταν μπροστά στην εικόνα ,ζητώντας θεραπεία. Το χέρι του ξαναφύτρωσε ως εκ θαύματος και αυτός έφτιαξε ένα ασημένιο αντίγραφο του χεριού του και το ενσωμάτωσε στην εικόνα.
Με ανανεωμένη την πίστη του έγινε μοναχός στην μονή του Αγίου Σάββα στην Παλαιστίνη.
Στο τέλος της ζωής του ζήτησε να δωριστεί η εικόνα σε όποιον Επίσκοπο με το όνομα Σάββας θα επισκεπτόταν το μοναστήρι μετά τον θάνατο του. Έτσι έφτασε στα χέρια του Σάββα ,αρχιεπισκόπου της Σερβίας και θεωρήθηκε προστάτιδα του λαού της χώρας. Τον 15ο αιώνα, για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων ,μεταφέρθηκε για ασφάλεια στην μονή Χιλανδαρίου ,στο Άγιο όρος ,όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα.
Η Παναγία με τα 7 σπαθιά
Μια μοναδικά απεικόνιση της Παναγίας τρυπημένης στο στήθος με 7 σπαθιά. Θεωρείται πως εκφράζει τον πόνο της μάνας μετά την σταύρωση του μοναχογιού της. Μια άλλη ερμηνεία είναι ότι τα επτά σπαθιά υποδηλώνουν τα επτά βασικά ανθρώπινα αμαρτωλά πάθη που η Παναγία μπορεί εύκολα να βοηθήσει να σβηστούν από τις ανθρώπινες καρδιές. Η πρωτότυπη εικόνα αγιογραφήθηκε στην Ρωσία πριν από 500 χρόνια ,αλλά χάθηκε μετά την οκτωβριανή επανάσταση.
Το παλαιότερο αντίγραφο βρίσκεται στην Εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στη Μόσχα και θεωρείται εξαιρετικά θαυματουργή. Λέγεται πως το 1830 γλύτωσε την πόλη Βολόγκντα από την επιδημία χολέρας όταν οι ιερείς έκαναν λιτανεία της εικόνας στη πόλη.
Λέγεται επίσης πως δακρύζει σε κάθε καταστροφικό γεγονός που συμβαίνει στον κόσμο όπως κατά την κατάρρευση των δίδυμων πύργων την αποφράδα 11η Σεπτεμβρίου. Στα σύγχρονα αντίγραφα είναι εμφανέστερα τα σπαθιά.
Η Παναγιά ως καιόμενη βάτος
Η πρωτότυπη εικόνα βρίσκεται στην Μονή Σινά. Είναι πολυπρόσωπη ,με τον Θεό στον ουρανό να περιβάλλεται από αγγέλους , την Παναγία να κάθεται με τον Ιησού στα χέρια της μέσα στην καιόμενη βάτο και τον Μωυσή να βγάζει τα σανδάλια του ως ένδειξη σεβασμού πριν την προσκυνήσει.
Κατ΄άλλους η ερμηνεία της εικόνας σχετίζεται με το μαρτύριο της Παναγίας μετά την σταύρωση, κατ΄άλλους η Παναγία παριστάνει την φλόγα της κάθαρσης των αμαρτιών του κόσμου. Πολλοί αγιογράφοι εμπνεύστηκαν από το θέμα ,συχνά όμως παρουσιάζουν μια πιο απλή εκδοχή του πρωτοτύπου.
Η Παναγιά θαλασσινή
Θεωρείται προστάτης των ναυτικών ,μαζί με τον Άγιο Νικόλαο. Συναντιέται σε όλα τα νησιά σε διαφορετικές εκδοχές. Η πιο <διάσημη >είναι η Παναγία η Θαλασσινή της Άνδρου που συνοδεύεται από μια ενδιαφέρουσα παράδοση : ένα βράδυ, παρατήρησαν ένα μυστηριώδες φως να έρχεται από την φουρτουνιασμένη θάλασσα προς την ακρογιαλιά. Ακολούθησαν το φως, έφτασαν σε μια μικρή σπηλιά και εκεί βρήκαν την εικόνα της Παναγίας.
Την μετέφεραν στο παρεκκλήσι του Αγίου Αθανασίου ,αλλά την επομένη η εικόνα γύρισε και πάλι στη σπηλιά. Έτσι έχτισαν ένα ξωκλήσι στην σπηλιά ,σεβόμενοι την θέληση της. Δεν είχαν όμως ξύλα για να ολοκληρώσουν την στέγη. Τότε ,ένα καράβι φορτωμένο ξυλεία που κινδύνευε να βουλιάξει ,πέταξε το φορτίο στη θάλασσα. Τα ξύλα βγήκαν στην ακρογιαλιά και με αυτά έγινε η στέγη του ναού ,που πήρε και την προσωνυμία <Θεοσκέπαστη>,αφού ο θεός φρόντισε εμφανιστεί ως εκ θαύματος η απαραίτητη ξυλεία.
Η Παναγία Γοργόνα
Γοητευτικό μείγμα χριστιανικής παράδοσης ,λαϊκών δοξασιών και αρχαιοελληνικής μυθολογίας ,αυτή η εικόνα από την Λέσβο, συνδυάζει την κλασσική εικονογράφηση της Παναγίας με τον θρύλο της γοργόνας της αδελφής του Μεγαλέξανδρου και τον θεό της θάλασσας Ποσειδώνα με την χαρακτηριστική του τρίαινα. Στην αρχή η εικόνα ξεσήκωσε αντιδράσεις αλλά τώρα πλέον θεωρείται μέρος της νησιωτικής παράδοσης ,απόλυτα αποδεκτή και σεβαστή από τους νησιώτες.
Η Παναγιά του χάρου
Παρουσιάζει την Παναγία θλιμμένη να κρατά στα χέρια της τον σταυρωμένο Χριστό .Βρίσκεται στην ομώνυμη εκκλησούλα στους Λειψούς όπου την μετέφεραν στα 1600 μ.Χ. μοναχοί από την Ιερή Μονή της Πάτμου.
Λέγεται πως από το 1943 έως σήμερα ,κάθε 23η Αυγούστου ,πραγματοποιείται ένα θαύμα : Άσπροι κρίνοι αφήνονται στο εικόνισμα τον Απρίλιο και ξεραίνονται. Στις 23 Αυγούστου όμως πρασινίζουν και ξανανθίζουν.
Παναγία η γαλακτοτροφούσα
Η εικόνα βρίσκεται στο Άγιο Όρος. Κατά την παράδοση ανήκε στον Όσιο Σάββα ,χαρίστηκε στον Άγιο Σάββατον Σέρβο, κτήτορα της Μονής Χιλανδαρίου. Αυτός την αφιέρωσε στο σερβικό Κελλί των Καρυών «Τυπικαριό», όπου ο ίδιος συχνά διέμενε και όπου υπάρχει μέχρι σήμερα τοποθετημένη στο τέμπλο στα δεξιά της Ωραίας Πύλης.
Τολμηρή εικόνα μια και φαίνεται το γυμνό στήθος της Παναγίας καθώς θηλάζει το Θείο βρέφος. Δύο παράδοξα στην εικόνα είναι η αφύσικη θέση του στήθους πολύ ψηλά προς στον ώμο και η ηλικία του Χριστού που δεν είναι πλέον βρέφος.
Όπως υποστηρίζεται από τους ειδικούς, η παλαιότερη παράσταση αυτού του θέματος βρίσκεται στην κατακόμβη της Πρίσκιλλας και ανάγεται στον 2οαιώνα μ.Χ.
Παναγία εσφαγμένη
Βρίσκεται στο νάρθηκα του παρεκκλησίου του Αγίου Δημητρίου, το οποίο είναι ενσωματωμένο στο Καθολικό της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου, στο Άγιο όρος. Την ιστορία της εικόνας διηγείται χειρόγραφο του 17ου αιώνα, στο κεφάλαιο που επιγράφεται «Περί της ιεράς Εικόνος της Εσφαγμένης και του παρ’ αυτής εξαισίου τερατουργήματος» :Ένας νεωκόρος-ιεροδιάκονος της μονής αργούσε συνεχώς στο δείπνο, ώσπου κάποια φορά ο τραπεζάρης εκνευρισμένος αρνήθηκε να τον σερβίρει.
Ο ιεροδιάκονος έξαλλος από την αδικία ,αυτός να υπηρετεί την Παναγία ,αλλά αυτή να μην φροντίζει ούτε για την διατροφή του, πήρε ένα μαχαίρι και κάρφωσε την εικόνα ,λίγο κάτω από το δεξί μάτι. Το μαχαίρι μάτωσε και από την πληγή ξεχύθηκε αίμα πάνω στα μάτια του ιερόσυλου που τον τύφλωσε. Η τιμωρία διήρκεσε τρία χρόνια, ώσπου η Παναγία συγχώρεσε και θεράπευσε τον μετανοημένο νεωκόρο. Η μαχαιριά φαίνεται καλύτερα στο αντίγραφο από ότι στο πρωτότυπο που είναι παλιό και τα πρόσωπα είναι σκούρα.
Παναγία η Ακαθή
Εξαιρετικά σπάνια εικόνα της Παναγίας με τον Χριστό όρθιο στα πόδια της,από όπου και το όνομα Ακαθή=ΑκάΘιστη.Η Μαρία φορά πολυτελή ,βασιλικά ρούχα και στέμμα στο κεφάλι ,ο δε Χριστός φορά ένδυμα και μίτρα επισκόπου. Στο ένα χέρι φέρει επισκοπική ράβδο ή βασιλικό σκήπτρο και στο άλλο μια σφαίρα σαν αυτή των Αυτοκρατόρων του Βυζαντίου, δηλώνοντας πως είναι ο αυτοκράτορας του κόσμου. Η εικόνα βρίσκεται στην Σχοινούσα και κατά την παράδοση την έφερε από τη Σαντορίνη κάποια γυναίκα που την είχε βρει εντοιχισμένη σε τοίχο του σπιτιού της.
Μαύρη Παναγία
Υπάρχουν αρκετές εικόνες της Παναγίας με σκούρο δέρμα και πολύ περισσότερα αγάλματα στις καθολικές εκκλησίες της Ιταλίας και της Γαλλίας. Μια πολύ σημαντική είναι η εικόνα της Παναγίας της Τσενστοχόβα που βρίσκεται στο Μοναστήρι της Γιάσνα Γκούρα στην Πολωνία. Ο θρύλος λέει πως είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά και το ζωγράφισε πάνω σε ένα τραπέζι από κέδρο στο σπίτι της Αγίας Οικογένειας. Η εικόνα ανακαλύφθηκε στην Ιερουσαλήμ το 326 μ.Χ από την Αγία Ελένη, η οποία την έφερε στην Κωνσταντινούπολη.
Τελικά, τον 14ο αιώνα , περιήλθε στην κατοχή του Βλαντίσλαφ Β΄ του Οπόλε, βασιλιά της Πολωνίας και της Ουγγαρίας που την αφιέρωσε στο Μοναστήρι. Αρκετοί ιστορικοί τέχνης υποστηρίζουν ότι το πρωτότυπο ήταν μια βυζαντινή εικόνα που δημιουργήθηκε γύρω στον 6ο ή 9ο αιώνα.
Δεν υπάρχει επίσημη εξήγηση για το χρώμα του προσώπου της .Μια υπόθεση είναι πως ,ως μητέρα όλων των ανθρώπων που είναι ίσοι μεταξύ τους ανεξάρτητα από φυλή ,χρώμα ,ηλικία ,φύλο κτλ, μπορεί να είναι λευκή όσο και μαύρη, χωρίς αυτό να επηρεάζει στο παραμικρό την σημασία της. Μια άλλη υπόθεση λέει πως ζωγραφίστηκε μαύρη για την αισθανθούν <δική τους>και οι μη λευκοί Χριστιανοί όπως π,χ οι Αιθίοπες.
Αυτό το αφιέρωμα δεν μπορεί να καλύψει αυτό το τεράστιο και γοητευτικό θέμα. Αν λειτουργήσει ως έναυσμα για να το ψάξει κανείς λίγο περισσότερο, θα έχει επιτελέσει τον σκοπό του.
Φιλαρέτη Καλομενίδου
Χημικός -εκπαιδευτικός
