Θεωρούνται το τρίτο σε μέγεθος πρωτοχριστιανικό μνημείο
Όταν ο Χριστιανισμός άρχισε να εξαπλώνετε πέρα από κάθε προσδοκία. Οι τότε κυρίαρχες τάξεις τον θεώρησαν επικίνδυνη αίρεση και κήρυξαν την θρησκεία και τους πιστούς της εκτός νόμου. Ιδιαίτερα οι Ρωμαίοι που θορυβήθηκαν από τον τίτλο <βασιλεύς των Ιουδαίων> και αισθάνθηκαν να απειλείται η εξουσία τους, εξαπέλυσαν παντός είδους διώξεις εναντίων των οπαδών της νέας θρησκείας. Οι Χριστιανοί που συλλαμβάνονταν εκτελούνταν. Συνήθως με σταύρωση, ενώ γίνονταν και θηράματα των άγριων ζώων στα Αμφιθέατρα προς τέρψη των μαζών. Ακόμα εκτελούνταν μετά από φρικτά βασανιστήρια.
Οι συναθροίσεις της εκκλησίας γίνονταν όλο και πιο δύσκολα σε απομονωμένα μέρη. Αλλά όσο αυξανόταν το πλήθος των πιστών έπρεπε να βρεθούν μεγαλύτεροι μυστικοί χώροι. Χρησιμοποιήθηκαν υπόγεια, στοές ορυχείων, καθώς και σπηλιές. Πολλές φορές επεξέτειναν σκάβοντας τα φυσικά υπόγεια ανοίγματα, δημιουργώντας νέους χώρους για να καλύψουν τις αυξανόμενες ανάγκες.
Τους χώρους αυτούς τους ονόμασαν κατακόμβες
Από την πρόθεση <κατά >και την λέξη <κύμβη> που σημαίνει οτιδήποτε κοίλο, από ένα βαθύ πιάτο έως την βάρκα του Χάρου που μετέφερε τις ψυχές των νεκρών στον Άδη. Στις κατακόμβες επίσης τελούσαν τις λειτουργίες και τις άλλες τελετές. Αλλά και έθαβαν τους νεκρούς τους για να αποφύγουν την βεβήλωση των τάφων τους. Άρα οι κατακόμβες χρησιμοποιήθηκαν ως τόποι λατρείας αλλά και ως κοιμητήρια.
Οι Κυκλάδες και η Μήλος ειδικότερα, ήταν από τα πρώτα Ελληνικά νησιά που δέχτηκαν τους διωκόμενους Χριστιανούς από την Παλαιστίνη. Ενώ στη συνέχεια, πολλοί ντόπιοι προσηλυτιστήκαν στον Χριστιανισμό. Ένα νέο κύμα προσφύγων κατέφυγε στο νησί μετά την καταστροφή της Ιερουσαλήμ το 70 μ.Χ., και μετά τους διωγμούς υπό τον Ανδριανό. Πιθανότατα εργάστηκαν στα ορυχεία του νησιού. Αυτοί υποθέτουμε ότι έσκαψαν στην πλαγιά λόφου στην περιοχή της αρχαίας πόλης της Μήλου. Νοτιοδυτικά του σύγχρονου οικισμού Τρυπητή, τις κατακόμβες, στον μαλακό ηφαιστειακό τόφφο της περιοχής.
Οι κατακόμβες της Μήλου θεωρούνται το τρίτο σε μέγεθος πρωτοχριστιανικό μνημείο μετά τους Αγίους τόπους και τις 50 κατακόμβες της Ρώμης
Αποτελούνται από 3 θαλάμους, 5 διαδρόμους καθώς και μια νεκρική αίθουσα. Οι διάδρομοι έχουν ύψος από 1,6 έως 2,5 μέτρα και πλάτος από 80 πόντους έως 5 μέτρα. Το συνολικό μήκος των στοών είναι περίπου 200μ.
Η είσοδος σήμερα γίνεται από την κατακόμβη Β.
Στα τοιχώματα έχουν λαξευτεί δύο τύποι τάφων, τα αρκοσόλια (τοξωτοί τάφοι ) και οι loculi (οριζόντιοι τάφοι). Κάποια από τα αρκοσόλια της κατακόμβης Β βρέθηκε ότι είχαν μπροστά μικρούς κίονες με διαχωριστικά θωράκια από γύψο. Κάποια άλλα διαθέτουν κόγχες στο τύμπανό τους, όπου πιθανόν τοποθετούνταν κτερίσματα και λυχνάρια και ίσως ταφές βρεφών. Πολλά επίσης διατηρούν ακόμα σχέδια, σύμβολα και παραστάσεις. Πράγμα εκπληκτικό αν σκεφτεί κανείς τον χρόνο και τις ταλαιπωρίες από τις καιρικές συνθήκες. Σε κάποιους από τους τάφους σώζονται επιγραφές με κόκκινα γράμματα, σπάνια χριστιανικά ονόματα, όπως:
Ασκληπιόδωρος, Κλαυδιανή, Αγαλίασις, Ασκλήπις. Ελληνικά ονόματα όπως Αλέξανδρος, σταυροί εγγεγραμμένοι σε κύκλο, φυτικά μοτίβα, άνθη, πουλιά, χριστιανικά σύμβολα, όπως:
ο ιχθύς (Ιησούς Χριστός ,Θεού ,Υιός ,Σωρήρ), το χριστόγραμμα και τα γράμματα Α και Ω ( αρχή και τέλος).
Στη δεξιά πλευρά της αίθουσας σώζεται το μοναδικό ακέραιο διώροφο αρκοσόλιο και τα σπαράγματα της σημαντικής επιγραφής «των Πρεσβυτέρων», γραμμένης με κεφαλαία Ελληνικά κόκκινα γράμματα σε ορθογώνιο γραπτό πλαίσιο (tabulaansata).
Στο μέσον περίπου της αίθουσας έχει λαξευτεί μεμονωμένος υπέργειος τάφος σε σχήμα σαρκοφάγου, γνωστός ως «τάφος του μάρτυρα». Ο τάφος αυτός πιθανότατα χρησιμοποιήθηκε ως αγία Τράπεζα, καθώς πάνω από τον τάφο υπήρχε κιβώριο, ίχνη των κιονοκράνων του οποίου εντόπισε ο Γ. Σωτηρίου το 1928. Μάλλον πρόκειται για τον τάφο κάποιου επιφανούς προσώπου, ίσως κάποιου από τους πρώτους επισκόπους της Μήλου
Στο δάπεδο των διαδρόμων είχαν λαξευτεί 33 λακκοειδείς τάφοι που καλύπτονταν με ανισομεγέθεις πλάκες ,μάλλον σπαράγματα από αρχαία κτήρια. Σήμερα έχουν επιχωματωθεί και σκεπαστεί για λόγους ασφαλείας και από πάνω έχει κατασκευαστεί ξύλινος διάδρομος.
Υπολογίστηκε ότι υπήρχαν 1.500 με 2.000 τάφοι, και είχαν ταφεί σε αυτούς 7.000 με 8.000 άνθρωποι, δεδομένου ότι βρέθηκαν έως και 8 ταφές σε ένα τάφο..
Οι κατακόμβες ήταν σε χρήση από τον 1ο έως τον 7ομ.Χ αιώνα
Τον 7ο αιώνα σειρά ισχυρών σεισμών έπληξε το νησί και κατέστρεψε μέρος των κατακομβών. Ακολούθησαν επιδρομές πειρατών, ο πληθυσμός αναζήτησε καταφύγιο στην ενδοχώρα και οι κατακόμβες εγκαταλείφθηκαν, σκεπάστηκαν από χώματα κατολισθήσεων και ξεχάστηκαν.
Όμως, μια ντόπια προφορική παράδοση μιλούσε για αυτές, ονομάζοντάς τις <Ελληνική σπηλιά>.
Οι κατακόμβες ανακαλύφθηκαν ξανά τα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας στο νησί από ντόπιους ανασκαφείς, αλλά η ανακάλυψή τους κοινοποιήθηκε το 1840. Το 1843 ο Γερμανόςαρχαιολόγος LudwigRoss μαζί με τον συνεργάτη του Άντον Πρόκες φον Όστεν ενδιαφέρθηκαν για το εύρημα και το μελέτησαν εκτεταμένα. Ανακάλυψαν ότι οι περισσότεροι τάφοι είχαν ήδη συληθεί. Ελάχιστοι τάφοι έδωσαν αξιόλογα κτερίσματα, όπως περίαπτα, ένα μετάλλινο δακτυλίδι, γυάλινα μυροδοχεία και γυάλινες χάντρες. Βρέθηκαν επίσης χάλκινα και σιδερένια καρφιά. Σε όλη την ανασκαφή βρέθηκαν λυχνάρια, ενώ ίχνη καύσης, όστρακα από αγγεία καθημερινής χρήσης (μαγειρικά σκεύη, οινοχόες, πινάκια), καθώς και οστά ζώων και ψαριών, δηλώνουν πως τελούνταν νεκρόδειπνα στη μνήμη των νεκρών.
Το 1878 τις επισκέφτηκε ο Γάλλος αρχαιολόγος Ch. Bayet
Ο οποίος διαφώνησε με τον Ross, θεωρώντας πως δεν υπήρξαν πάνω από 1500 ταφές. Το 1904 ερευνήθηκαν από τον Γεώργιο Λαμπάκη, ο οποίος προχώρησε σε καθαρισμό του χώρου από επιχώσεις, και το 1927 τις μελέτησε προσεκτικά ο Γεώργιος Σωτηρίου, ο οποίος διαπίστωσε ότι πολλές από τις πλάκες που κάλυπταν τους τάφους και τις οποίες είχε παρατηρήσει ο Ρος πλέον έλλειπαν. Άρα η σύληση συνεχιζόταν ανεμπόδιστη.
Επιπλέον ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν τη δεκαετία του 1950 και του 1960. Το 2007 ξεκίνησαν νέες ανασκαφές στο χώρο, σωστικού χαρακτήρα, οι οποίες ολοκληρώθηκαν το 2009. Στην ανασκαφή αυτή βρέθηκαν αγγεία τα οποία είχαν εισαχθεί από τη Μικρά Ασία, την Κύπρο και τη Βόρεια Αφρική, καθώς και ένα λυχνάρι με ιουδαϊκά σύμβολα. Αυτά τα ευρήματα αποδεικνύουν ότι οι χριστιανοί που είχαν καταφύγει στην Μήλο ήταν από πολλά διαφορετικά μέρη της Μεσογείου.
Άνοιξαν για το κοινό τη δεκαετία του 1960
Μετά από εκτεταμένες εργασίες αναστήλωσης, ο χώρος φωτίστηκε με ηλεκτρικούς λαμπτήρες και ένα μνημείο εμφανίστηκε και πάλι μετά από 13 αιώνες. Από το 2002 ο χώρος λειτουργούσε μία φορά το χρόνο, στη γιορτή των Αγίων Πάντων, ως εκκλησία. Στην αυλή τελείται Πανηγυρικός Εσπερινός, γίνεται λιτάνευση της εικόνας και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Οι ντόπιοι ονομάζουν την ημέρα <εορτή των Ιερών Κατακομβών>
Ως Αγία Τράπεζα χρησιμοποιείται<ο τάφος του μάρτυρα>, και πάνω του είχε τοποθετηθεί σταυρός από πλεξιγκλάς, ο οποίος στα τέλη της δεκαετίας του 2000 αφαιρέθηκε προκαλώντας αντιδράσεις.
Τον Οκτώβριο του 2009 οι κατακόμβες πλημμύρισαν μετά από καταρρακτώδη βροχή, και ξανάνοιξαν μετά από μερικούς μήνες.
Η επίσκεψη στις κατακόμβες μπορεί να αποτελεί για άλλους ευκαιρία να δουν ένα σπουδαίο αξιοθέατο και για άλλους να κάνουν ένα ευλαβικό προσκύνημα.
Πάντως η υποβλητική ατμόσφαιρα ,μαζί με την γνώση της Ιστορίας κάνει την εμπειρία αξέχαστη.
Φιλαρέτη Καλομενίδου, Εκπαιδευτικός
Πηγές φώτο :Mileikanea/e-kyklades.gr/GreekTravelPages/η μηχανη του χρόνου
