Η φλογερή χορεύτρια που η φήμη την θέλει ως την πιο διάσημη κατάσκοπο όλων των εποχών
Η περίφημη Μάτα Χάρι, η φλογερή χορεύτρια που η φήμη την θέλει ως την πιο διάσημη κατάσκοπο όλων των εποχών, γεννήθηκε στο Leeuwarden της Ολλανδίας στις 7 Αυγούστου 1876 με το όνομα Μαργκαρέτα Γερτρούδη Ζελέ. Ο Πατέρας της Άνταμ Ζελέ ήταν πιλοποιός και διατηρούσε εργαστήριο παραγωγής καπέλων. Η μητέρα της ήταν μία Ιαβανέζα καλλονή.Όταν η Μαργκαρέτα ήταν 13 ετών η επιχείρηση χρεωκόπησε και τα προβλήματα που προέκυψαν διέλυσαν την οικογένεια. Λίγο αργότερα, έμεινε ορφανή από μητέρα και μετά τον δεύτερο γάμο του πατέρα της στάλθηκε να μείνει με τον νονό της. Ξεκίνησε να σπουδάζει νηπιαγωγός, αλλά εκδιώχθηκε από το κολλέγιο Leiden, επειδή συνελήφθη να ερωτοτροπεί με τον διευθυντή. Η διαβίωση με τους συγγενείς δεν ήταν ευχάριστη και έψαχνε αφορμή να φύγει.
Στα 18 της γνώρισε μέσω αγγελίας και παντρεύτηκε έναν πολύ μεγαλύτερό της σκωτσέζο συνταγματάρχη του Ολλανδικού Στρατού, τον RudolphMacleod, ο οποίος είχε έδρα στις πρώην Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες, την τωρινή Ινδονησία. Έτσι λοιπόν το 1897, πήγαν να ζήσουν στην Ιάβα. Απέκτησαν δύο παιδιά, τον Νorman και τη Jeanne – Louise που αποκαλούσε χαιδευτικά Νον. Ο Νόρμαν πέθανε σε ηλικία 2 ετών. Κατά μία εκδοχή, μάλλον ανυπόστατη, από σύφιλη που κόλλησε από την μητέρα του. Κατά μία άλλη υπήρξε το μόνο θύμα μιας απόπειρας δηλητηρίασης της οικογένειας από μια ψυχοπαθή υπηρέτρια.
Ο γάμος δεν επρόκειτο να μακροημερεύσει. Μετά τον θάνατο του παιδιού δεν είχε πια καμιά ελπίδα. Η Μαργκαρέτα κατηγορούσε τον σύζυγό της ότι ήταν παθολογικά ζηλιάρης και μέθυσος, φιλάργυρος και χαρτοπαίκτης. Ενώ συχνά γινόταν βίαιος ξεσπώντας επάνω της. Επιπλέον της ήταν άπιστος, σύχναζε στα πορνεία και της μετέδωσε τα αφροδίσια νοσήματα που κολλούσε από τις πόρνες.
Ο Ρούντολφ από την άλλη, την κατηγορούσε ως επιπόλαια και άστατη. Μάλιστα είχε γράψει: “Μακάρι να μπορούσα να απαλλαγώ από αυτήν. Δεν αντέχω αυτό το πλάσμα πλάι μου”.
Ο επίσημος χωρισμός ήλθε 12 χρόνια αργότερα. Το 1906, όταν έγινε το δικαστήριο για την επιμέλεια του δεύτερου παιδιού τους, αρχικά κέρδισε η Μαργκαρέτα. Ο Ρούντολφ όμως αρνήθηκε να πληρώσει την διατροφή και έτσι μη μπορώντας να συντηρήσει τον εαυτό της και την κόρη της, παραχώρησε την επιμέλεια στον σύζυγό της, ο οποίος της απαγόρευσε να την ξαναδεί. Μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα όμως, η απελπισμένη αλλά πανέξυπνη Μαργκαρέτα είχε φροντίσει να έχει αποκτήσει σταθερά ερείσματα στην υψηλή κοινωνία
Το 1905 αναζήτησε την τύχη της στο Παρίσι, όπου εμφανίστηκε ως “Λαίδη Μακ Λεοντ- Πριγκίπισσα της Ιάβας”.
Οι πρώτες της δουλειές ήταν Ιπποδαμάστρια σε τσίρκο και μοντέλο για εικαστικούς καλλιτέχνες. Διέδωσε πως γεννήθηκε σε έναν ιερό ινδικό ναό. Εργάστηκε ως χορεύτρια στο κακόφημο καμπαρέ “Σαλόν Κιρέεβσκι”. Πολύ γρήγορα απέκτησε μεγάλη φήμη, με το όνομα Μάτα Χάρι, που στην ινδονησιακή διάλεκτο σημαίνει «μάτι μιας νέας αυγής». Ο χορός της, ένα μείγμα ινδικών και ινδονησιακών χορών, συνδυασμένος με αισθησιακές κινήσεις και ημίγυμνη εμφάνιση, εξωτικός και τολμηρός, έγινε το κύριο θέμα στα σαλόνια της αριστοκρατίας.
Η παρουσία της και μόνο ήταν σκάνδαλο
Την εποχή που οι γυναίκες φορούσαν μακριά φορέματα για να μην φανεί ούτε ο αστράγαλος και έκλειναν τα σώματά τους μέσα σε ασφυκτικούς κορσέδες. Όλοι οι “καθώς πρέπει” κύριοι ήθελαν να την γνωρίσουν και οι προτάσεις για παντός είδους σχέσεις έπεφταν βροχή. Η ίδια έχοντας αποβάλλει από καιρό κάθε είδους αναστολή, έκανε ότι ήταν προς το συμφέρον της. Φρόντιζε να διατηρεί τον μύθο της εξωτικής της προέλευσης, αναδεικνύοντας με κάθε τρόπο την όντως εκπληκτική ομορφιά της, που πρόσφερε με το αζημίωτο σε πλήθος εραστών.
Την ίδια χρονιά εμφανίστηκε ολόγυμνη, μόνο με ένα πέπλο στο Musee Guimet, του ιδρυτή του οποίου υπήρξε ερωμένη, και έκανε όλο τον κόσμο να μιλάει για αυτή.
Ξεκίνησε περιοδείες σε όλες τις πρωτεύουσες και τις μεγάλες πόλεις της Ευρώπης. Έφτασε μέχρι το Κάιρο! Έως και στην Σκάλα του Μιλάνο, ένα θέατρο συνδεδεμένο με τα μεγαλύτερα ονόματα της κλασσικής μουσικής, γνώρισε την αποθέωση. Η φήμη της προηγούνταν κάθε της εμφάνιση.
«Έφτασα στο Παρίσι χωρίς λεφτά και δεύτερο ρούχο. Η τελευταία μου ελπίδα ήταν η γυναικεία γοητεία μου. Χάρη σε αυτήν επιβίωσα. Ότι κοιμήθηκα με πολλούς είναι αλήθεια.Ότι πόζαρα γυμνή, το ίδιο. Ναι, χόρεψα και στη Σκάλα του Μιλάνου. Δεν θα μου ταίριαζε να δικαιολογήσω τον εαυτό μου για όσα έχω κάνει».
Την συνέκριναν ακόμη και με την περίφημη χορεύτρια Ισιδώρα Ντάνκαν που μεσουρανούσε εκείνη την εποχή. .
Χαρακτηριστικό είναι το άρθρο της εφημερίδας <La Vie Parisienne> που γράφει αλήθειες και ψέματα.
«Η δεσποινίς Ιζαντόρα Ντάνκαν ενσάρκωσε την Ελλάδα. Με τη μουσική του Μπετόβεν, του Σούμαν, του Γκλουκ και του Μότσαρτ αναβίωσε τον αρχαίο ελληνικό χορό. Όλα τα σαλόνια του Παρισιού ήθελαν να έχουν τη δεσποινίδα Ντάνκαν. Ύστερα όπως όλα τα πράγματα στη γη εξαφανίστηκε…
Αυτή τη σαιζόν έχουμε την Μάτα Χάρι
Είναι Ινδή, από Αγγλίδα μητέρα και Ολλανδό πατέρα. Παρόλα αυτά είναι Ινδή. Η Ιζαντόρα Ντάνκαν χόρευε αποκαλύπτοντας τα πόδια και τα χέρια της, η κυρία Μάτα Χάρι χορεύει εντελώς γυμνή εκτός από τα λιγοστά κοσμήματα που καλύπτουν το στήθος και ένα πέπλο γύρω από τους γοφούς της. Είναι ελκυστική, έχει σαρκώδη χείλη και ένα ζευγάρι στήθη που κάνουν τους θεατές να αναστενάζουν».
Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Γάλλοι της προσέφεραν ένα εκατομμύριο φράγκα για να αξιοποιήσει το διεθνές δίκτυο των γνωριμιών της για να κατασκοπεύει τους Γερμανούς. Δέχτηκε, μη έχοντας ακριβώς επίγνωση του τί σημαίνει να είναι κανείς κατάσκοπος ή τί κινδύνους εγκυμονεί αυτή η θέση. Κατά μία άλλη εκδοχή, η Μαργκαρέτα δέχτηκε την πρόταση του Γάλλου στρατηγού Λαντού, μόνο και μόνο για να της επιτρέψει να ταξιδέψει στην πόλη Βιτέλ για να συναντήσει τον 21χρονο Ρώσο Vadim Maslov με τον οποίο ήταν ερωτευμένη.
Το Ολλανδικό της διαβατήριο της επέτρεπε να πηγαινοέρχεται στις περισσότερες χώρες και η καλλιτεχνική της ιδιότητα της έδινε ένα ισχυρό άλλοθι . Για κάποιο αδιευκρίνιστο λόγο ,όταν έδινε παραστάσεις στην Γερμανία ,κατάσχεσαν τα περιουσιακά της στοιχεία και την απέλασαν. Αργότερα στο Άμστερνταμ, ο Γερμανός πρόξενος Κράμερ της έκανε μία πρόταση : για να πάρει πίσω την περιουσία της και να την.. πολλαπλασιάσει, έπρεπε <απλώς> να γίνει …δική τους κατάσκοπος .
Και εδώ οι γνώμες διχάζονται
Δέχτηκε την πρόταση και των μεν και των δε και έγινε διπλή κατάσκοπος; Ή μήπως εξακολούθησε να συνεργάζεται με τους συμμάχους και η φήμη οφείλεται σε μία παρανόηση; Σε μια αποστολή στην Ισπανία, συνδέθηκε με τον Γερμανό στρατιωτικό ακόλουθο με σκοπό να αποσπάσει απόρρητες πληροφορίες. Από την προσέγγισή της εκείνος έβγαλε το συμπέρασμα ότι θα δουλέψει μαζί του και το τηλεγράφησε στους ανωτέρους του.
Τον Νοέμβριο του 1916 την συνέλλαβαν οι Βρετανοί μέσα στο ατμόπλοιο Falmouth που έκανε την γραμμή Ισπανία-Ολλανδία ως Γερμανή κατάσκοπο. Απέδειξε ότι είχε στρατολογηθεί από την βελγική υπηρεσία πληροφοριών και αφέθηκε ελεύθερη.
Την επόμενη χρονιά, όμως συνελήφθη από τους Γάλλους με την κατηγορία του διπλού πράκτορα και ως υπεύθυνη για τον θάνατο 50.000 Γάλλων στρατιωτών. Η ίδια δήλωσε από την αρχή αθώα, λέγοντας:
«Ότι είμαι εταίρα τους, το παραδέχομαι, αλλά κατάσκοπος τους δεν ήμουν ποτέ!». Φυλακίστηκε στις γυναικείες φυλακές του Σαιντ Λαζάρ και δικάστηκε από στρατοδικείο. Στην απολογία της παραδέχτηκε πως έλαβε 20.000 φράγκα από τις Γερμανικές αρχές, τα οποία όμως θεώρησε πως ήταν αποζημίωση για τα πράγματα που της είχαν κατασχέσει, καθώς ποτέ δεν τους έδωσε κάποια πληροφορία. Οι σχέσεις της, είπε κατά την διάρκεια της δίκης της στον στρατηγό Πιερ Μπουσαρντόν, ήταν καθαρά σαρκικές:
“Ανέκαθεν λάτρευα τους αξιωματικούς. Προτιμούσα πάντα να είμαι η ερωμένη ενός αδέκαρου στρατιωτικού παρά ενός πλούσιου τραπεζίτη. Η μεγαλύτερη απόλαυση για μένα είναι να κάνω έρωτα μαζί τους δίχως να σκέφτομαι τα χρήματα. Επιπλέον μου αρέσει να τους συγκρίνω μεταξύ τους, αναλόγως εθνικοτήτων”.
Καταδικάστηκε σε θάνατο δια τουφεκισμού
Εκτελέστηκε στις 15 Οκτωβρίου του 1917 στο δάσος του Βενσέν. Φόρεσε μια στολή αμαζόνας, ένα καπέλο και ένα παλτό που ζήτησε να της ετοιμάσουν ειδικά για την τελευταία της στιγμή πάνω στη γη. Δεν δέχτηκε να τις δέσουν τα χέρια, ούτε τα μάτια. Αποχαιρέτησε με μια βαθιά υπόκλιση την ζωή και έστειλε ένα φιλί στους 12 στρατιώτες του αποσπάσματος. Αντιμετώπισε τον θάνατο με μία γενναιότητα που κανείς δεν περίμενε από μία αρτίστα “ελαφρών ηθών”. Ήταν 40 ετών.
Λίγο πριν την εκτέλεσή της έδωσε σε Γερμανό αξιωματικό μια λεπτή καρφίτσα από χρυσό και μαργαριτάρια, ζητώντας του να την στείλει στην κόρη της.
Το πτώμα της δεν ζητήθηκε από κανένα
Το σώμα που τόσο πολύ είχε θαυμαστεί, κατέληξε να γίνει αντικείμενο ανατομίας στην Ιατρική σχολή του Παρισιού. Το κεφάλι της κατέληξε στο Μουσείο Ανατομίας για να διαπιστωθεί το 2000 ότι είχε κλαπεί. Πώς, πότε, γιατί; Κανείς δεν ξέρει.
Ήταν δίκαιη η απόφαση του στρατοδικείου ή η Ματα Χάρι έπεσε θύμα των συγκυριών;
Μήπως η απειρία της στην κατασκοπία την παγίδευσε μέσα στον ανελέητο πόλεμο των μυστικών υπηρεσιών; Ο συγγραφέας Russel Warren Howe πάντως, υποστηρίζει ότι η Ζελέ υπήρξε, πιθανότατα, θύμα σκευωρίας. Καθώς πολλά από τα στοιχεία που παρουσιάσθηκαν στη δίκη της ήταν χαλκευμένα. Ενώ αγνοήθηκαν άλλα, που ενδεχομένως θα οδηγούσαν στην αθώωσή της. Επίσης, παρόμοια πράγματα υποστηρίζει και ο Λέον Σίρμαν, ιστορικός και συγγραφέας του βιβλίου «The MataHariAffair – AnInquiryInto a Conspiracy».
Για να μάθουμε κάποτε την αλήθεια, αν μάθουμε κάποτε την αλήθεια, πρέπει η Γαλλικές υπηρεσίες να δώσουν στην δημοσιότητα τα επίσημα απόρρητα αρχεία, όταν αποχαρακτηριστούν.
Μετά τον θάνατό της, η Μάτα Χάρι απέκτησε μυθικές διαστάσεις
Παίρνοντας λοιπόν μαζί της τα μυστικά της, άφησε την φαντασία του κόσμου να συμπληρώνει με όποιο τρόπο ήθελε την ιστορία της. Αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για αμέτρητα βιβλία και φιλμς όπου την υποδύθηκαν διάσημες σταρ του κινηματογράφου, όπως η Γκρέτα Γκάρμπο και η Μάρλεν Ντιτρίχ.
Όποια και αν είναι τελικά η αλήθεια της, υπήρξε ένα ορφανό, φτωχό παιδί, χωρίς στον ήλιο μοίρα και κατάφερε όχι μόνο να επιβιώσει, αλλά να κάνει δυνατούς άντρες να σέρνονται στα πόδια της. Ανάδειξε και υποστήριξε την σεξουαλικότητά της. Πράγμα αδιανόητο για την προπολεμική σεμνότυφη Ευρώπη. Χρησιμοποίησε το μόνο όπλο που είχε, την ομορφιά της, απέναντι σε πάνοπλους εχθρούς. Άντεξε την αποθέωση, όσο και την περιφρόνηση. Δέχτηκε επίσης τις συνέπειες των πράξεων της με θάρρος και αξιοσημείωτη αξιοπρέπεια.
Οι μέθοδοί της δεν ήταν πάντα πρέπουσες, αποδεκτές και ηθικές. Σωστά. Και τί πρέπον, αποδεκτό και ηθικό υπάρχει στις πατριαρχικές κοινωνίες της εποχής; Τί σωστό υπήρχε στην θέση της γυναίκας μέσα στο ασφυκτικό ανδροκρατούμενο περιβάλλον των αρχών του 20ου αιώνα; Τί καλό κι αγαθό υπάρχει σε έναν πόλεμο; Τον οποιονδήποτε πόλεμο;
Δικαιούμαστε, εμείς οι βολεμένοι αστοί του 21ου αιώνα, που δεν πεινάσαμε, δεν κρυώσαμε, δεν κινδυνέψαμε, δεν κρυφτήκαμε στα καταφύγια για να σώσουμε την ζωή μας, δεν πληγωθήκαμε, δεν χάσαμε αγαπημένους δικαιούμαστε να κρίνουμε, πολύ δε περισσότερο να κατακρίνουμε, πράξεις ανθρώπων σε μια τραγική εποχή, της οποίας τα διλλήματα δεν αντιμετωπίσαμε ποτέ;
Είναι τελικά η Μάτα Χάρι μια σπουδαία γυναίκα; Ο καθένας ας δώσει την δική του απάντηση.
Φιλαρέτη Καλομενίδου, Εκπαιδευτικός
Πηγή φωτό: FriesMuseum, Leeuwarden/laopinion/iefimarida.
