Το όνομά της ήταν Φλαβία Ιουλία Ελένα
Οι περισσότεροι την γνωρίζουμε ως συμβία του Ρωμαίου αξιωματικού Κωνστάντιου του Χλωρού, μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Του ιδρυτή της Κωνσταντινούπολης και πρώτου Χριστιανού Αυτοκράτορα της Δυτικής Ρωμαϊκής-Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Το όνομά της ήταν Φλαβία Ιουλία Ελένα. Γεννήθηκε γύρω στο 248 μ.Χ στο Δρέπανο της Βιθυνίας της Μικράς Ασίας. Ήταν Ελληνικής καταγωγής. Η δε οικογένειά της ήταν εύπορη έχοντας στην κατοχή της πανδοχεία καθώς και τα ξενοδοχεία της εποχής. Η ίδια φαίνεται πως βοηθούσε στην οικογενειακή επιχείρηση. Πράγμα που αντί να κριθεί από τους ιστορικούς θετικά συνέβη ακριβώς το αντίθετο:
Ο Αμβρόσιος Μεδιολάνων την αποκαλεί με αρνητικό τρόπο «stabularia», δηλαδή πανδοχέα. Ενώ ο Φιλοστόργιος στην Εκκλησιαστική του Ιστορία την κατηγορεί ότι ήταν «κοινή γυναίκα», όχι πολύ διαφορετική από τις πόρνες. Ίσως σε αυτό συνήργησε και το γεγονός ότι δεν γνωρίζουμε τίποτε για την μητέρα της. Ο Ευτρόπιος π.χ αναφέρει ότι γεννήθηκε «exobscuriorematrimonio», δηλαδή με εντελώς άγνωστες τις μητρικές της καταβολές.
Κατά τον ιστορικό Τίμοθι Μπάρνς, η Ελένα γνώρισε τον Κωνστάντιο όταν αυτός στρατοπέδευε στην περιοχή κατά την εκστρατεία του εναντίον της Ζηνοβίας, βασίλισσας της Παλμύρας. Φορούσαν επίσης παρόμοια βραχιόλια, πράγμα που <μετέφρασαν >ως μοιραίο να συναντηθούν και να γίνουν ζευγάρι. Άλλοι ιστορικοί αποκαλούν την Ελένα σύζυγο του Κωνστάντιου. Ενώ άλλοι υποστηρίζουν πως η σχέση δεν νομιμοποιήθηκε ποτέ. Άρα την αποκαλούν ερωμένη ή παλλακίδατου. Πάντως γύρω στο 270 μ.Χ γεννήθηκε ο γιός τους Κωνσταντίνος στην Ναϊσσό ή Νίσσα, την σημερινή πόλη Νις της Σερβίας.
Μερικά χρόνια αργότερα ίσως το 289 μ.Χ, ο Κωνστάντιος αποφάσισε να χωρίσει την Ελένη για να παντρευτεί την Φλαβία Μαξιμιανή Θεοδώρα. Κόρη του Μαξέντιου, ενός από τους 4 άρχοντες της Ρωμαϊκής τετραρχίας. Ενδέχεται λοιπόν αυτή η απόφαση να οφείλονταν στις πολιτικές βλέψεις του Κωνστάντιου. Πολύ συχνά και όχι μόνο εκείνη την εποχή, φιλόδοξοι άνδρες επιχείρησαν να ανελιχθούν μέσω ενός γάμου συμφέροντος.
Πάντως η Ελένη και ο Κωνσταντίνος στάλθηκαν στην αυλή του Διοκλητιανού στη Νικομήδεια. Σημερινό Izmit της Τουρκίας, όπου ο Κωνσταντίνος μεγάλωσε ως μέλος της Αυλής. Η Ελένη δεν ξαναπαντρεύτηκε ποτέ και αφοσιώθηκε στον γιό της, ο οποίος είχε μεγάλο σεβασμό και αγάπη γι’ αυτήν.
Το 306 μ.Χ ,ο Κωνσταντίνος μετά τον θάνατο του πατέρα του ανακηρύχθηκε <Καίσαρας>από τους στρατιώτες του στο Εβόρακον, σημερινή πόλη York της Βρετανίας. Η Ελένη εγκαταστάθηκε στην αυλή του Κωνσταντίνου στους Τρεβήρους σημερινό Trier, της Γερμανίας. Οι ιστορικοί θεωρούν πως τότε άρχισε να μελετά τον Χριστιανισμό και να εκτιμά την νέα θρησκεία.
Οι ικανότητες καθώς και η φιλοδοξία του Κωνσταντίνου τον οδήγησαν το 313 έως την μάχη εναντίον του Μαξέντιου στην περίφημη Μιλβία Γέφυρα. Όλοι έχουμε διδαχτεί το όραμα του Κωνσταντίνου πριν την μάχη κατά το οποίο εμφανίστηκε μπροστά του ένας φωτεινός σταυρός που έφερε την επιγραφή «ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ». Ακολουθώντας λοιπόν το όραμα του νίκησε τον αντίπαλό του. Όταν νίκησε και τον Λικίνιο το 324, έγινε ο μοναδικός αδιαμφισβήτητος άρχοντας όλης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Αμέσως μετά απένειμε στην μητέρα του τον τίτλο της Αυγούστας και έκοψε νομίσματα με την εικόνα της. Στην αγορά της Κωνσταντινούπολης, την οποία ανακήρυξε πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας το 330 με το όνομα Νέα Ρώμη, ύψωσε στήλες στο όνομά της και της παραχώρησε ανάκτορο στο Σεσσόριο στο Λατερανό στην Ρώμη, όπου της έχτισε και ναό!!
Η Ελένη ασπάστηκε τον Χριστιανισμό σε ηλικία 60 περίπου ετών
Από τότε έζησε μια απλή ζωή, αφιερωμένη στην διάδοση του Χριστιανισμού και στις φιλανθρωπίες. Επηρέαζε πολύ τον γιό της στο να κάνει <κοινωνική πολιτική> ιδρύοντας ορφανοτροφεία, γηροκομεία, νοσοκομεία, πτωχοκομεία καθώς και άλλες πρωτόγνωρες δομές, για την ανακούφιση των λαϊκών τάξεων.
Οι διωγμοί εναντίον των Χριστιανών είχαν ήδη σταματήσει με το διάταγμα των Μεδιολάνων. Το οποίο αναγνώριζε την ανεξιθρησκεία και το δικαίωμα καθενός να πιστεύει σε όποιον θεό ήθελε.
Το 325 μ.Χ στην Νίκαια της Βιθυνίας συνεκλήθη από τον Κωνσταντίνο, η Α’ οικουμενική σύνοδος. Με σκοπό την αποκατάσταση της ειρήνης στα εκκλησιαστικά ζητήματα της Αυτοκρατορίας. Η Ελένη παρακολουθώντας την σύνοδο, πληροφορήθηκε για την κακή κατάσταση που επικρατούσε στους Αγίους Τόπους και προς το τέλος του 326 διοργάνωσε ταξίδι. Με σκοπό να φέρει στο φως τα διάφορα μέρη, στα οποία έζησε και δίδαξε ο Χριστός. Καθοδόν προς την Ιερουσαλήμ σταμάτησε στη Σύλληστο Ικόνιο της Μικράς Ασίας. Όπου υπήρχαν λαξευμένοι ναοί των πρώτων χριστιανικών εποχών και αποφάσισε να χτίσει έναν καινούργιο αφιερωμένο στον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Ο Ναός σώζεται μέχρι σήμερα.
Εν τω μεταξύ στην Ρώμη διαδραματίζονταν τραγικά γεγονότα
Σύμφωνα με τον Ρωμαίο ιστορικό Βίκτωρα Σέξτο Αυρήλιο, ο Κωνσταντίνος διέταξε την εκτέλεση του μεγαλύτερου γιού του Κρίσπου, τον οποίο η δεύτερη γυναίκα του και μητριά του Κρίσπου, Φαύστα κατηγόρησε ότι την βίασε. Η Ελένη καταρρακώθηκε από τα νέα. Επέκρινε πολύ αυστηρά τον γιό της και τον προέτρεψε να διερευνήσει καλύτερα τα γεγονότα. Κατά μία εκδοχή ο Κωνσταντίνος παρέδωσε την Φαύστα στην κρίση της μητέρας του. Το πιθανότερο είναι να διέταξε ο ίδιος και την δική της εκτέλεση. Το δε ταξίδι της Ελένης στους Αγίους τόπους στην προχωρημένη ηλικία των 79 ετών, να είχε και ένα ακόμη κίνητρο. Να ζητήσει συγχώρεση του γιού της για τις πράξεις του. Κατ΄άλλους το ταξίδι αυτό είχε και ένα πολιτικό σκοπό. Να κατευνάσει την δυσαρέσκεια των κατοίκων των ανατολικών περιοχών εναντίον του συζυγοκτόνου και παιδοκτόνου Αυτοκράτορα.
Η Ελένη στο ταξίδι αυτό έκανε μεγάλο έργο
Έκτισε κοινωφελή ιδρύματα, ίδρυσε μοναστήρια και έκανε πολλές φιλανθρωπίες πολλές φορές συντηρώντας με δικά της χρήματα ολόκληρες κοινότητες εξαθλιωμένων ανθρώπων. Στην Ιερά Μονή Όρους Σινά, η Ελένη ανέγειρε παρεκκλήσι αφιερωμένο στην Παναγία και αμυντικό πύργο για την προστασία των μοναχών από επιθέσεις των νομάδων της περιοχής. Ο πύργος σώζεται μέχρι σήμερα και αποκαλείται «πύργος της αγίας Ελένης».
Πολλά Ελληνικά νησιά περηφανεύονται ότι φιλοξένησαν την Αγία Ελένη κατά την διάρκεια του ταξιδιού της.
Στην Πάρο, η Αγία Ελένη προσευχήθηκε να την αξιώσει η Παναγία να βρει το Σταυρό και έταξε να χτίσει ναό στο όνομά Της. Αργότερα, εκπλήρωσε το τάμα της και έχτισε το ναό που σήμερα επονομάζεται Παναγία η Εκατονταπυλιανή.
Στην Κύπρο, που μαστίζονταν από πολύχρονη ξηρασία, προσευχήθηκε για βροχή και αμέσως έβρεξε. Άνθρωποι, ζώα καθώς και σοδειές σώθηκαν. Το ουράνιο τόξο που εμφανίστηκε, το ονόμασαν <το ζωνάρι της Αγίας Ελένης> ενώ μέχρι σήμερα οι Κύπριοι εξακολουθούν να το αποκαλούν έτσι.
Κατά την επιστροφή της, έχτισε 3 μοναστήρια
Την Ιερά Μονή Σταυροβουνίου,όπου άφησε τμήμα του Τιμίου Σταυρού, το σταυρό του καλού ληστή και ένα από τα καρφιά της Σταύρωσης, την μονή Τιμίου Σταυρού Ομόδους (από το λατινικό “Homodeus”, το σπίτι του Θεού), όπου άφησε κομμάτι από τον ιερό Κάνναβο, δηλαδή το σχοινί με το οποίο είχαν δέσει το Χριστό πάνω στο Σταυρό και το μοναστήρι της Αγίας Τριάδος στον Πενταδάκτυλο, που αποκαλείται και «Μονή της Αγίας Ελένης».
Όταν έφτασε στους Αγίους τόπους ,κατεδάφισε τον ναό της Αφροδίτης από τον Γολγοθά και διέταξε εκτεταμένες ανασκαφές κατά τις οποίες ταυτοποιήθηκαν οι τόποι της Γέννησης, της Σταύρωσης και της Ανάστασης του Χριστού. Εκεί, με αυτοκρατορικές χορηγίες ανήγειρε τους μεγαλοπρεπείς ναούς της Γέννησης στη Βηθλεέμ και της Ανάστασης στην Ιερουσαλήμ, που μέχρι σήμερα αποτελούν τα σημαντικότερα μνημεία του Χριστιανισμού.
Ένας γρίφος ακόμη σε σχέση με την Ελένη είναι αν βρήκε η όχι τον Σταυρό πάνω στον οποίο μαρτύρησε ο Χριστός ,αν υποθέσουμε πως με κάποιο τρόπο διατηρήθηκε για 350 χρόνια.
Η επικρατούσα παράδοση λέει πως η Ελένη δεν ήξερε πού να σκάψει για να βρει τον Τίμιο Σταυρό. Καθώς βάδιζε προβληματισμένη, μύρισε ένα υπέροχο άρωμα. Ψάχνοντας να δει από πού προέρχεται η ευωδιά, εντόπισε ένα μέρος όπου ήταν γεμάτο από πράσινους θάμνους. Τότε κατάλαβε ότι έπρεπε να σκάψει σε αυτό το σημείο και εκεί, κάτω από τη ρίζα του εύοσμου φυτού βρήκε το Σταυρό του Χριστού. Από τότε το ταπεινό αυτό φυτό ονομάστηκε «βασιλικός», επειδή φύτρωσε στο σημείο που σταυρώθηκε ο «Βασιλιάς του κόσμου» και επειδή οδήγησε τη Βασίλισσα να βρει το ιερό κειμήλιο.
Οι ιστορικοί διατηρούν κάποιες επιφυλάξεις για το κατά πόσο η παράδοση αυτή αποτελεί ιστορικό γεγονός. Ο Ευσέβιος, παρόλο που δίνει λεπτομερείς πληροφορίες για τα έργα της Ελένης στα Ιεροσόλυμα, δεν αναφέρει την ανακάλυψη του Τιμίου Σταυρού. Από τα γραπτά του αγίου Κυρίλλου, Πατριάρχη Ιεροσολύμων, φαίνεται ότι ένα του Σταυρού βρισκόταν στα Ιεροσόλυμα περί το 340. Ο ίδιος Πατριάρχης, μετά το 351, γράφει στον αυτοκράτορα Κωνστάντιο Β΄, γιο του Μεγάλου Κωνσταντίνου, ότι ο Σταυρός ανακαλύφθηκε στα χρόνια του Κωνσταντίνου, δεν αναφέρει όμως ποιος τον βρήκε. Μόνο ο Ρουφίνος, στη δική του «Εκκλησιαστική Ιστορία», συνδέει την Ελένη με την εύρεση του Τιμίου Σταυρού.
Πάντως, τόσο η Ορθόδοξη όσο και η Καθολική Εκκλησία έχουν αποδεχτεί την παράδοση. Η οποία ήδη από το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα εξαπλώθηκε σε όλη την Αυτοκρατορία.
Η Ελένη πέθανε σε ηλικία 80 περίπου ετών στην Νικομήδεια όπου είχε αποσυρθεί μετά το ταξίδι της περί το 328-329 μ.Χ. Ενταφιάστηκε στο Μαυσωλείο στην οδό Λαβικάνας στην Ρώμη. Ενώ μέρος του κτιρίου υπάρχει έως σήμερα. Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στις κατακόμβες Πέτρου και Μαρκελλίνου, μία από τις 50 κατακόμβες της Ρώμης.
Η σαρκοφάγος της βρίσκεται στα Μουσεία του Βατικανό.
Τμήματα του λειψάνου της μας διαβεβαιώνουν όπως βρίσκονται Ναό Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης Ιπποδρομίου Θεσσαλονίκης και στον ναό Saint-Leu-Saint-Gilles στο Παρίσι.
Ωστόσο η Ορθόδοξη Εκκλησία ισχυρίζεται από το 1929, πως ,τα μόνα πιστοποιημένα λείψανα της Αγίας Ελένης, τμήμα της κάρας (ινιακό οστό, βρεγματικό οστό, οφθαλμικές κόγχες, ρινικά οστά, θραύσματα) και το μεγαλύτερο τμήμα του υπολοίπου σώματος, φυλάσσονται στην Βενετία, μεταφερμένα από τους σταυροφόρους το 1204. Το σκήνωμα της Αγίας Ελένης έκλεψαν από στον ναό των Αγίων Αποστόλων στην Κωνσταντινούπολη όπου είχε αποτεθεί.
Η Ορθόδοξη εκκλησία γιορτάζει την μνήμη της μαζί με τον Κωνσταντίνο στις 21 Μαίου
Η Καθολική εκκλησία, η οποία δεν αναγνωρίζει ως Άγιο τον Μέγα Κωνσταντίνο που βαφτίστηκε Χριστιανός λίγο πριν τον θάνατό του, την γιορτάζει μόνη της στις 18 Αυγούστου.
Η Αγία Ελένη είναι πολύ αγαπητή στους Χριστιανούς. Ενώ μαζί με το γιο της Κωνσταντίνο, θεωρούνται προστάτες των προσκυνητών στους Αγίους Τόπους. «Με τη βοήθεια του Αγίου Κωνσταντίνου να πάτε και με την ευχή της Αγίας Ελένης να γυρίσετε» έλεγαν οι Μικρασιάτες.
Η Φλαβία Ιουλία Ελένα υπήρξε ένα ακόμη ιστορικό πρόσωπο που περιβάλλεται από αλήθειες, μύθους και παραδόσεις. Μιας και τα στοιχεία που μας άφησαν οι ιστορικοί είναι συχνά ασαφή ή αλληλοσυγκρουόμενα.
Φιλαρέτη Καλομενίδου, Εκπαιδευτικός
