Η Αγνοδίκη έζησε στην αρχαία Αθήνα κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα
Γεννήθηκε γύρω στο 300 πΧ και ήταν προορισμένη να ακολουθήσει την μοίρα των γυναικών της εποχής, μέσα σε ένα απολύτως πατριαρχικό κοινωνικό σύστημα. Τα περισσότερα ιστορικά στοιχεία γι’ αυτήν μας τα έχει αφήσει ο μεταγενέστερος Ρωμαίος συγγραφέας Υγίνος Γάιος-Ιούλιος, ο οποίος υπήρξε διευθυντής της Παλατινής Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας.
Έχουμε συνηθίσει να θαυμάζουμε την Αθηναϊκή δημοκρατία και τα επιτεύγματά της ξεχνώντας πως “πολίτες” ήταν μόνο οι ενήλικοι άρρενες. Ούτε οι δούλοι, ούτε οι μέτοικοι ούτε φυσικά οι γυναίκες. Η γέννηση ενός κοριτσιού σπάνια έφερνε χαρά στους γονείς. Συχνά αποφασίζονταν από τον σύζυγο αν θα το κρατούσαν να το μεγαλώσουν στην οικογένεια ή θα το εγκατέλειπαν να πεθάνει. Αν επιβίωνε, η ζωή του περιοριζόταν στον “γυναικωνίτη” του σπιτιού, συνήθως υπό την εποπτεία μιας δούλης- τροφού. Μάθαινε τις “γυναικείες δουλειές” και υφαντική. Δεν είχε λόγο να βγαίνει από το σπίτι αφού δεν πήγαινε σχολείο. Δηλαδή δεν μαθήτευε κοντά σε παιδαγωγούς ή φιλοσόφους όπως τα αγόρια, ούτε αθλούνταν.
Σε μικρή ηλικία, χωρίς να ζητηθεί η γνώμη του, αποφασίζονταν από τον πατέρα ένας “καλός” γάμος. Περνούσε έτσι από την εξουσία του πατέρα, στην εξουσία του συζύγου. Ο προορισμός της γυναίκας ήταν να κάνει παιδιά, κατά προτίμηση αρσενικά. Δεν είχε καμία δικαιοδοσία πάνω στις αποφάσεις που αφορούσαν την οικογένεια, τα παιδιά, ούτε καν τον εαυτό της. Τα μόνα πράγματα που της ανήκαν ήταν τα ρούχα και τα κοσμήματά της. Δεν δικαιούτο να κατέχει, ούτε να διαχειρίζεται περιουσιακά στοιχεία, χρήματα ή κτήματα. Ως “δικαιοπρακτικά ανίκανη”, εκπροσωπούνταν από το σύζυγο σε κάθε περίπτωση συναλλαγής με την πολιτεία π.χ για νομικές υποθέσεις. Δεν είχε πολιτικά δικαιώματα, δεν συμμετείχε στην εκκλησία του Δήμου και οι μόνες κοινωνικές εκδηλώσεις στις οποίες είχε δικαίωμα συμμετοχής, ήταν θρησκευτικές τελετές όπως τα Θεσμοφόρια.
Προφανώς δεν μπορούσε να ασκεί κανένα επάγγελμα
Μόνο οι εταίρες συγχρωτίζονταν με τους άνδρες στα συμπόσια. Συχνά ήταν οι μόνες στοιχειωδώς μορφωμένες γυναίκες που εκτός από την ψυχαγωγία των ανδρών, μπορούσαν να συμμετέχουν σε ιδιωτικές συζητήσεις.
Το γεγονός πως οι γιατροί ήταν άνδρες, πολλές φορές αποθάρρυνε τις γυναίκες να τους επισκέπτονται. Ακόμη και για σοβαρά προβλήματα υγείας. Πολύ δε περισσότερο η ντροπή τις κρατούσε μακριά από τους γυναικολόγους και τους μαιευτήρες. Πράγμα που είχε τραγικές συνέπειες τόσο για τα μωρά τους, όσο και για τις ίδιες. Οι θάνατοι νεογνών ήταν κάτι πολύ συνηθισμένο ,όπως και οι θάνατοι επιτόκων από επιπλοκές της γέννας.
Η Αγνοδίκη μια ημέρα άκουσε τις κραυγές μιας γυναίκας που γεννούσε στο σπίτι. Ο τόσος πόνος δεν προμήνυε τίποτα καλό. Η Αγνοδίκη σκέφτηκε πως αν μπορούσε να βοηθήσει την γυναίκα αυτή, ο τοκετός θα ήταν ευκολότερος και η έκβαση της γέννας αίσια. Έτσι πήρε μια παράτολμη αλλά γενναία απόφαση. Με πρόφαση ένα ταξίδι στην Αίγυπτο, έκοψε τα μαλλιά της, ντύθηκε με ανδρικά ρούχα και γράφτηκε στην Ιατρική σχολή του διάσημου γιατρού Ηρόφιλου, στην Αλεξάνδρεια. Προφανώς κάποιος άντρας με ευρύτητα πνεύματος από την οικογένεια την βοήθησε. Ειδάλλως ακόμη και μεταμφιεσμένη θα αντιμετώπιζε δυσκολία στην κάλυψη των οικονομικών αναγκών της.
Ο Ηρόφιλος με καταγωγή από την Χαλκηδώνα, ήταν πρωτοποριακός για την εποχή του γιατρός παθολόγος, χειρουργός και ανατόμος. Ήταν ο πρώτος που έκανε επίσημα ανατομία και περιέγραψε τα εσωτερικά όργανα του ανθρωπίνου σώματος. Περιέγραψε τον εγκέφαλο και τους νευρώνες του και ανέπτυξε την θεωρία ότι ο εγκέφαλος ήταν το επίκεντρο των ψυχικών λειτουργιών και της νόησης.
Δίπλα στον Ηρόφιλο η Αγνοδίκη αναδείχθηκε σε άριστη γιατρό με εξειδίκευση στην γυναικολογία και την μαιευτική. Μετά το τέλος των σπουδών της, μεταμφιεσμένη πάντα σε άνδρα, επέστρεψε στην Αθήνα. Άσκησε το ιατρικό επάγγελμα με μεγάλη επιτυχία.
Άσκησε το ιατρικό επάγγελμα με μεγάλη επιτυχία
Ωστόσο, η αρχή ήταν δύσκολη. Στο πρώτο περιστατικό που με δική της πρωτοβουλία πήγε να βοηθήσει, αντιμετώπισε την άρνηση της επίτοκης να την αγγίξει, νομίζοντάς την άντρα. Η Αγνοδίκη δεν κατάφερε να την πείσει να την εξετάσει. Αλλά όταν οι πόνοι έγιναν ανυπόφοροι και φαινόταν πως μητέρα και παιδί κινδύνευαν, έκανε κάτι δραστικό αποτελεσματικό αλλά εξαιρετικά επικίνδυνο. Έβγαλε τα ρούχα της αποδεικνύοντας πως είναι γυναίκα. Το σοκ ήταν μεγάλο το ίδιο όμως αλλά και η ανακούφιση της επίτοκης. Ο τοκετός είχε αίσιο αποτέλεσμα. Μετά από αυτό, το μυστικό κυκλοφόρησε μεταξύ των γυναικών στόμα με στόμα. Οι περισσότερες λοιπόν επέλεγαν την Αγνοδίκη για κάθε πρόβλημα υγείας που αντιμετώπιζαν. Προπαντός η φήμη της ως μαιευτήρα εξαπλώθηκε μεταξύ των εύπορων οικογενειών και η πελατεία της συνεχώς αυξανόταν.
Οι άνδρες γιατροί δεν μπορούσαν να εξηγήσουν αυτή την προτίμηση των γυναικών προς τον νεαρό και άπειρο γιατρό. Εξάλλου έχαναν εισοδήματα καθώς λιγόστευαν οι πελάτες τους και άρχισαν να ζηλεύουν και να ψάχνουν τρόπο να διαβάλουν τον αντίπαλο. Έτσι τον κατηγόρησαν ως μοιχό, ότι τάχα αποπλανούσε τις ασθενείς του ή είχε ερωτικές σχέσεις μαζί τους. Τον έσυραν στο δικαστήριο και απαίτησαν να θανατωθεί.
Στη δίκη της, η Αγνοδίκη, γυμνώθηκε και απέδειξε ότι ήταν γυναίκα προς έκπληξη των πάντων. Αθωώθηκε για την κατηγορία της μοιχείας αλλά καταδικάστηκε σε θάνατο επειδή, εξαπατώντας τον δάσκαλό της σπούδασε ιατρική και μάλιστα άσκησε την ιατρική ως γυναίκα πράγμα παράνομο.
Μόλις τα νέα της καταδίκης μαθεύτηκαν, οι γυναίκες επαναστάτησαν
Ειδικά οι πλούσιες, οι εταίρες, οι σύζυγοι των αρχόντων και οι γυναίκες των δικαστών που είχαν αποφασίσει τη θανατική ποινή. Κάποιες που της χρωστούσαν την ζωή τους, είπαν ότι αν η Αγνοδίκη θανατωθεί, θα πέθαιναν μαζί της. Ανίκανοι να αντέξουν τις πιέσεις των συζύγων τους και άλλων γυναικών, οι δικαστές άλλαξαν την απόφασή τους και όρισαν δεύτερη δίκη.
Στην πολύκροτη δεύτερη δίκη που παρακολούθησε με κομμένη την ανάσα όλη η Αθηναϊκή κοινωνία, η Αγνοδίκη αθωώθηκε από όλες τις κατηγορίες. Το σημαντικότερο όμως είναι πως άλλαξε ο νόμος και εφεξής επιτράπηκε στις γυναίκες να σπουδάζουν και να ασκούν την Ιατρική με την προϋπόθεσή να περιορίζονται μόνο σε γυναίκες ασθενείς.
Σε μια ανασκαφή στην Όστια της Ιταλίας βρέθηκε αυτή η πλάκα που εικονίζει την Αγνοδίκη να αφαιρεί τον πλακούντα από μια γυναίκα που γέννησε. Ενώ μία βοηθός κρατά το νεογέννητο.
Η Αγνοδίκη φέρεται ως η πρώτη καταγεγραμμένη στη παγκόσμια ιστορία γυναίκα που άσκησε επίσημα το επάγγελμα της γυναικολόγου. 3 αιώνες π.Χ η θέληση και το πείσμα μιας νεαρής, πέτυχε να αλλάξει τον νόμο και την νοοτροπία ώστε να κάνουν οι γυναίκες ένα πρώτο βήμα για την ισότητα μεταξύ των δύο φύλων.
Φιλαρέτη Καλομενίδου, Εκπαιδευτικός
